Legia Nadwiślańska

Légion de la Vistule

Pieczęć Legii Nadwiślańskiej
Historia
Państwo	Księstwo Warszawskie  I Cesarstwo Francuskie
Sformowanie	31 maja 1808
Rozformowanie	1814
Tradycje
Rodowód	Legii Polsko-Włoskiej
Dowódcy
Pierwszy	Józef Joachim Grabiński
Ostatni	Józef Chłopicki
Działania zbrojne
Wojny napoleońskie
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	Piechota, kawaleria
Podległość	osobisty nadzór Napoleona
Skład	3 pułki piechoty i pułk lansjerów; od 1810 również 4 pułk piechoty
Multimedia w Wikimedia Commons

Legia Nadwiślańska – polska jednostka powstała 31 marca 1808 roku w wyniku przemianowania tworzonej od wiosny 1807 roku na mocy dekretu Napoleona Legii Polsko-Włoskiej w związku z jej przejściem na żołd francuski w królestwie Westfalii. Istniała do 18 czerwca 1813^[1].

Początkowo liczyła 5467 żołnierzy, a jej pierwszym dowódcą był generał Józef Joachim Grabiński, a od 7 czerwca 1808 płk Józef Chłopicki^[1]. W przeciwieństwie do 1 Pułku Szwoleżerów była to formacja z zasady chłopska, a stanowiska oficerskie zajmowała tu zazwyczaj drobna szlachta.

Na podstawie umowy zawartej 10 maja 1808 między rządem Księstwa Warszawskiego a rządem francuskim, Księstwo zobowiązało się do zapewnienia stałego dopływu rekruta do Legii^[2]. Legia zorganizowana pod osobistym nadzorem Napoleona w Bajonnie składała się z trzech pułków piechoty (około 5000 żołnierzy) oraz z dowodzonego przez Jana Konopkę pułku lansjerów. Każdy pułk składał się z 2 batalionów – po 6 kompanii – przy czym pierwsza kompania była grenadierska, a ostatnia woltyżerska.

Legioniści Nadwiślańscy nosili ciemnoniebieskie kurtki i białe spodnie, a pułki różniły się jedynie kolorem kołnierzy, rabatów i wyłogów. Grenadierzy odróżniali się czerwonymi epoletami i czerwoną kitą na czako, a woltyżerowie żółtym kolorem sznurów, kity i epoletów.

W czerwcu 1808 wysłana do Hiszpanii w sile trzech pułków piechoty, od 19 czerwca do 14 sierpnia brała udział w pierwszym oblężeniu Saragossy.

Dowodzona przez płk. Józefa Chłopickiego rozbiła koło Epili siły hiszpańskiej milicji zdążającej na odsiecz miasta. Wyróżniła się w bitwie pod Tudelą.

W walkach w Hiszpanii brały udział następujące jednostki Legii Nadwiślańskiej:

• 1 Pułk Piechoty Legii Nadwiślańskiej,
• 2 Pułk Piechoty Legii Nadwiślańskiej,
• 3 Pułk Piechoty Legii Nadwiślańskiej,
• 4 Pułk Piechoty Legii Nadwiślańskiej (od 1810; wcześniej jako II Legia Nadwiślańska),
• Pułk Lansjerów Nadwiślańskich (inaczej: Pułk Jazdy Legionowej, Pułk Lansjerów Legii Polsko-Włoskiej, Pułk Rożnieckiego, od 18 lipca 1811 7 Pułk Szwoleżerów-Lansjerów Liniowych)

W ciągu walk Hiszpanii, Legia odniosła szereg zwycięstw, m.in.:

• 20 grudnia 1808 – udział aż do kapitulacji w drugim oblężeniu Saragossy,
• 15 czerwca 1809 – wygrana bitwa pod Marią,
• 18 czerwca 1809 – zadecydowała o zwycięstwie armii cesarskiej pod Belchite,
• styczeń 1810 – ułani Legii zajmując przełęcz Paso de los Despenaperros otworzyli armii francuskiej drogę do Andaluzji,
• 14 maja 1810 – odebrała kapitulację obleganej przez siebie Leridy,
• 21 czerwca 1810 – odebrała kapitulację obleganej Tarragony,
• 16 maja 1811 – ułani rozbili piechotę angielską w bitwie pod Albuerą.

8 lipca 1809 cesarz wydał dekret o utworzeniu II Legii Nadwiślańskiej, która powstać miała na bazie Polaków służących w armii austriackiej, którzy pod Wagram dostali się do francuskiej niewoli. Planowano utworzenie 3 pułków piechoty liczących łącznie 6000 żołnierzy^[3]. Gdy II Legia Nadwiślańska osiągnęła stan 2200 żołnierzy, przemianowana została na 4 pułk piechoty i w 1810 roku przerzucona została do Hiszpanii, gdzie dołączyła do pierwszej Legii Nadwiślańskiej.

3 marca 1812 w czasie przygotowań do wojny Napoleona z Rosją Legia została włączona do Gwardii Cesarskiej. Oddziały wywodzące się z niej przeszły w tej kampanii cały szlak bojowy wraz z odwrotem do Francji. W sierpniu 1813 roku z resztek czterech pułków piechoty Legii Nadwiślańskiej utworzono jeden pod dowództwem płk Stanisława Malczewskiego i przyłączono go do 27 Dywizji^[4]. Jeszcze 19 marca 1814 utworzony z pozostałej piechoty polskiej po bitwie pod Lipskiem pułk piechoty nadwiślańskiej odznaczył się w bitwie pod Arcis-sur-Aube. Pułk ten wrócił do Polski po abdykacji Napoleona.

• 
  Żołnierz Legii Nadwiślańskiej w 1810
• 
  Lansjer nadwiślański (po lewej)
• 
  Rekonstruktorzy odtwarzający 4 Pułk Piechoty Legii Nadwiślańskiej

• Legiony Polskie we Włoszech
• Legia Naddunajska
• Legia Polsko-Włoska
• Wielka Armia

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Jan Pachoński: Wojskowość polska w dobie legionów i Księstwa Warszawskiego 1795-1815. W: Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Tom II (1648-1864). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Mała Encyklopedia Wojskowa, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1967, Wydanie I, Tom 2

• IV Pułk Legii Nadwiślańskiej / 1 Kompania Szkoły Podchorążych Piechoty. skh.wat.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-25)].
• Rękopis: Dzieje pułku pierwszego Legii Nadwiślańskiej w latach 1807-1814, spisane przez uczestnika walk tegoż pułku - biblioteka cyfrowa Crispa