Lachowice

wieś
Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	suski
Gmina	Stryszawa
Wysokość	390 (Lachowice Dolne) – 700 (Lachowice Adamy) m n.p.m.
Liczba ludności (31 grudnia 2010)	2101[2]
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	34-232[3]
Tablice rejestracyjne	KSU
SIMC	0069144
Położenie na mapie gminy Stryszawa Lachowice
Położenie na mapie Polski Lachowice
Położenie na mapie województwa małopolskiego Lachowice
Położenie na mapie powiatu suskiego Lachowice
49°42′55″N 19°28′28″E/49,715278 19,474444[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Lachowice – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie suskim, w gminie Stryszawa^[4][5].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lachowice. W latach 1975–1998 wieś położona była w województwie bielskim.

Wieś położona jest na zachód od Suchej Beskidzkiej, na wysokości 400–450 m n.p.m. w dolinie potoku Lachówka (dopływ Stryszawki), oraz na zboczach dwóch pasm górskich. Od południowo-wschodniej strony są to zbocza Pasma Solnisk, północno-zachodnie zaś należą do Pasma Pewelskiego^[6]. Pod koniec 2010 r. we wsi zamieszkiwało 2101 osób^[2]. Przez Lachowice przebiega od 1884 r. linia kolejowa Sucha Beskidzka – Żywiec (fragment kolei transwersalnej). Obok Lachowic przebiega droga wojewódzka nr 946.

Historia Lachowic sięga przełomu XIII i XIV wieku, kiedy w rejon podbabiogórski napływała ludność dwoma głównymi szlakami: z północnego zachodu od Śląska, brzegiem Skawy i z północnego wschodu od Krakowa doliną Raby. Pierwszymi osadnikami byli Wołosi, którzy pojawili się w XVI wieku. Jednak dopiero w XVII wieku wieś została oficjalnie założona przez Piotra Komorowskiego, właściciela dóbr suskich. Połączona została z czterech osad: Kobylanki, Lubnicy, Lachowic i Mącznej. Lachowice oraz kilka sąsiednich wsi tworzyły tzw. państwo suskie, które przechodziło kolejno w ręce Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich^[7].

Pierwsza wzmianka o Kobylance, osadzie pasterskiej z przysiółka Mizioły (Lachowice Górne), pochodzi z 1598 roku. Od 1608 roku obecna jest nazwa Lubnicy, zajmującej polany dolnych Lachowic. Większość mieszkańców osiedliła się w Lachowicach, głównej części wsi. Po jej północnej stronie znajdowała się Mączna. Współczesna nazwa, używana od 1670 roku, wzięła się od napływowej ludności określanej jako „Lachowie”. Miejscowa ludność, poza rolnictwem i pasterstwem, trudniła się rzemiosłem rękodzielniczym, przeznaczonym na targi w pobliskich miejscowościach – Żywcu, Makowie i Suchej Beskidzkiej. Na przestrzeni XVIII wieku zajmowano się również folowaniem sukna w foluszach. W Lachowicach istniała mniejszość żydowska, której przedstawiciele byli właścicielami karczm. W XVII Anna z Lubomierza, która do 1726 kierowała majątkiem, utworzyła w Lachowicach folwark^[8].

Z ksiąg sądowych gromad suskich z lat 1699–1757 pochodzą najstarsze znane nazwiska mieszkańców Lachowic: Banasik, Barzycak, Chrząszcz, Ćwiertnia, Dyduch, Grzesica, Gustof, Karcz, Kral, Krzystek, Lalik, Młyński, Pająk, Pochopień, Porzycki, Sikora, Sobański, Starczała, Ślusarczyk, Świerkosz, Targosz, Trzop, Wątroba^[9].

W 1834 roku wybudowano leśniczówkę. Parafia w Lachowicach powstała w 1841 roku. Lachowice były głównym miejscem oporu w państwie suskim podczas buntu chłopów w zachodniej Galicji w 1846^[8]. W latach 1846-1847 zmarło łącznie 492 mieszkańców Lachowic z powodu głodu, tyfusu i cholery. 16 grudnia 1884 została oddana do użytku linia kolejowa, przeprowadzona przez Lachowice^[10].

Pod koniec XIX wieku wybudowano pierwsze murowane domy. W Lachowicach Dolnych utworzono 3-klasową szkołę, a szkołę powszechną usytuowano w Lachowicach Górnych. Budynek był drewniany i składał się z jednej sali lekcyjnej i trzech mieszkań. W ostatnich latach XIX wieku okoliczni mieszkańcy zajęli się zabawkarstwem, które pełniło rolę dodatkowego zarobku. Drewniane wyroby trafiały do krakowskich Sukiennic, Poznania i na Kresy Wschodnie. Najbardziej znaną rodziną twórców byli Balcerowie, u których tradycja strugania zabawek przetrwała do czasów współczesnych.

Według stanu z 31 grudnia 1910, wieś liczyła 2314 mieszkańców, a właścicielem majątku ziemskiego był Władysław Michał Branicki^[11].

Podczas I wojny światowej mieszkańcy Lachowic służyli w Armii Austro-Węgier. Żołnierzami pochodzącymi z Lachowic byli m.in.: Michał Borzycki^[12], Antoni Drozdowski^[13], Mieczysław Piszczek^[14], Michał Gustof^[15], Ignacy Świerkosz^[16].

9 września 1914 Michał Świertnia z Lachowic, uznany winnym „zbrodni obrazy majestatu”, został skazany na karę śmierci^[17]. W listopadzie 1914 wojsko dokonało we wsi przymusowego wykupu siana i owsa, a legioniści stacjonujący w Suchej Beskidzkiej zarekwirowali krowy miejscowym rolnikom^[18]. Rząd Austro-Węgier ulokował w Lachowicach uchodźców wojennych ze wschodnich obszarów kraju, zajętych przez Rosjan^[19]. 15 i 16 kwietnia 1916 w wyniku śniegołomów i śniegowałów lasy w okolicy Lachowic uległy niemal całkowitemu zniszczeniu^[20].

Na frontach I wojny światowej polegli następujący żołnierze z Lachowic: Jan Pająk (1917)^[21], Franciszek Świerkosz (1915)^[22], Władysław Świerkosz (1915)^[23]. Ranni zostali: Michał Barczyski (1915)^[24], Józef Bielka (1915)^[25], Ludwik Dyduch (1915)^[26], Antoni Głuszek (1916)^[27], Ignacy Gustaw (1915)^[28], Szymon Gustaw (1915)^[29], Ludwik Kachel (1917)^[30], Wojciech Kapała (1916)^[31], Wincenty Kapała (1915)^[32], Jan Kapalosik (1915)^[33], Franciszek Lasik (1915)^[34], Wojciech Pająk (1915)^[35], Ludwik Pępek (1916)^[36], Antoni Sikora (1915)^[37], Jan Sobański (1915)^[38], Władysław Sobański (1915)^[39], Józef Świerkosz (1915)^[40], Wawrzyniec Świerkosz (1915)^[22], Jakub Zawora (1916)^[41]. Pojmani zostali: Michał Baryczka (1917)^[42], Antoni Dyduch (1915)^[43], Władysław Dyduch (1916)^[44], Teofil Dyduch (1916)^[45], Antoni Rusin (1916)^[46], M. Targosz (1916)^[47], Johann Schlager (1915)^[48],

W 1918 Lachowice znalazły się w granicach niepodległej II Rzeczypospolitej. W okresie wielkiego kryzysu część mieszkańców wsi wyemigrowała do pracy za granicę, najczęściej do Stanów Zjednoczonych^[10].

W ramach Ligi Popierania Turystyki we wsi zapewniono 60 miejsc noclegowych.

Po wybuchu II wojny światowej, niemiecka administracja wprowadziła tymczasową niemiecką nazwę wsi – Lachowitz. Ostatecznie wybrano nazwę Lachenwald^[49]. Pierwsze wysiedlenie mieszkańców Lachowic w ramach Aktion Saybusch odbyło się 26 września 1940. Wysiedlono wówczas „wszystkich, którzy mieszkali od Wincentego Pająka nad tartakiem aż do Teofila Pająka, włącznie, nad szkołą w Górnych Lachowicach”^[50]; łącznie 97 rodzin liczących 521 osób^[51]. Razem z mieszkańcami Stryszawy przewieziono ich do Suchej Beskidzkiej, następnie pociągiem do Łodzi, po czym rozproszono ich po różnych miejscowościach na terenie Generalnego Gubernatorstwa oraz III Rzeszy^[50].

Drugie wysiedlenie miało miejsce w październiku 1940^[50]. Trzecie (ostatnie) wysiedlenie odbyło się 10 listopada 1940, kiedy wysiedlono 6 rodzin liczących 21 osób^[51]. 26 listopada 1940 do Lachowic sprowadzono 27 rodzin niemieckich osadników (123 osoby)^[52] z okolic Stryja, potem z Bukowiny i z Rumunii. Polacy pozostali w Lachowicach mieli obowiązek pracy u niemieckich osadników^[50].

Opuszczone domy we wsi były wysadzane w powietrze, burzone, lub przerabiane na stajnie. Zniszczono 69 domów, uszkodzono 34, spalono 7^[50]. W obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau zginęło 3 mieszkańców Lachowic, 5 rozstrzelano, 3 zginęło na froncie, a 4 wywieziono na roboty przymusowe do Niemiec^[10].

Po zakończeniu II wojny światowej, część mieszkańców wyjechało z Lachowic w zamiarem osiedlenia się na Ziemiach Odzyskanych^[8].

W 2001 po obfitych opadach deszczu doszło do rozległego osunięcia ziemi, które zniszczyło kilkanaście domostw^[53]. 15 kwietnia 2002 roku spłonął zabytkowy młyn w Lachowicach^[54].

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[55].

• Drewniany kościół św. Piotra i św. Pawła z otoczeniem, ogrodzenie z bramkami i starodrzew, dwie piwnice murowane oraz budynek organistówki.
  Kościół z 1789 roku w Lachowicach reprezentuje typową dla tego obszaru Polski drewnianą architekturę sakralną, która nawiązuje swoim stylem do późnego średniowiecza, ale posiada także elementy barokowe. Wraz z dziewięcioma innymi drewnianymi kościołami południowej Polski został on zgłoszony do wpisania na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO, ale ostatecznie na listę wpisano tylko 6 najstarszych budowli^{[potrzebny przypis]}. W 2003 roku kościół został laureatem nagrody Ministra Kultury na „Zabytek Zadbany”. Kościół znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa małopolskiego.

• Do historii przeszedł już zabytkowy młyn, wielokrotnie podpalany przez miejscowego szaleńca. Ostatnia jego próba okazała się skuteczna i mimo ogromnej akcji gaszenia prowadzonej przez miejscową ochotniczą straż pożarną, nie udało się go uratować^{[potrzebny przypis]}.
• Kilka drzew – pomników przyrody. Większość usytuowana jest w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła.

Lachowice stanowią dobry punkt wyjścia szlaków turystycznych w Beskid Żywiecki oraz Beskid Mały. Miejscowość posiada liczne chatki letniskowe, do których przyjeżdżają turyści by wypocząć w ciszy wśród gór. W Lachowicach znajduje się Chatka studencka SST „Pod Solniskiem”^[56].

• 
  Brama na cmentarz
• 
  Kościół św. Piotra i św. Pawła
• 
  Dzwonnica przy cmentarzu
• 
  Organistówka przy kościele
• 
  Osuwisko ziemi
• 
  OSP w Lachowicach Dolnych
• 
  Szlak chatkowy na Chatkę Studencką
• 
  Chatka studencka SST „Pod Solniskiem”
• 
  Potok Lachówka
• 
  Rzeka Kocońka (dopływ Lachówki)
• 
  Szkoła

• Chatka studencka SST „Pod Solniskiem”
• Ludwik Sikora – pochodzący z Lachowic nauczyciel, historyk, autor dzieła pt. Okruchy historyczne Lachowic koło Żywca z 1931 (znanego także jako Kronika Lachowic)

• G. Proszowski, M. Kubica, R. Banaś: Sucha i okolice Babiej Góry na dawnych pocztówkach i fotografiach, Kraków: Text, 2004.
• Mirosław Sikora, Monika Bortlik-Dźwierzyńska: Aktion Saybusch. Wysiedlenie mieszkańców Żywiecczyzny przez okupanta niemieckiego 1940-1941. Katowice: 2010.
• Piotr Szczepaniak: Powiat żywiecki i jego mieszkańcy w czasie I wojny światowej. Katowice: Uniwersytet Śląski. Wydział Humanistyczny, 2023.

• Lachowice, dawniej ''Lubnica'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 55 .