Krzyż Partyzancki

Awers i rewers
Baretka
Ustanowiono	26 października 1945
Wycofano	8 maja 1999 (ust.z dn.16.10.1992r.)
Wielkość	38 × 38 mm
Wydano	ponad 94 tys.
Powyżej	Złoty Medal Zasłużony na Polu Chwały
Poniżej	Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
Projektant	nieznany
Multimedia w Wikimedia Commons

Krzyż Partyzancki – polskie wojskowe odznaczenie państwowe nadawane w latach 1945–1999^[1].

Krzyż Partyzancki został ustanowiony dekretem Rady Ministrów z dnia 26 października 1945 roku^[2], zatwierdzonym przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Odznaczenie to zostało ustanowione „w celu upamiętnienia bohaterskiej walki zbrojnej żołnierzy oddziałów partyzanckich z hitlerowskim okupantem o Niepodległość, Wolność i Demokrację oraz celem nagrodzenia bojowych zasług w tej walce”.

W ustawie z 1960 roku uznano Krzyż Partyzancki jako odznaczenie wojenne stanowiące nagrodę za udział w walkach partyzanckich z hitlerowskim okupantem^[3].

W latach 1944–1960 kolejność noszenia polskich odznaczeń była regulowana przepisami o poszczególnych odznaczeniach, lecz zasady i okoliczności noszenia odznaczeń nie były unormowane. W praktyce częściowo stosowano przepisy i zwyczaje przedwojenne, a częściowo korzystano z wzorów sowieckich^[4]. Od 1960 Krzyż Partyzancki zajmował miejsce za Złotym Medalem Zasłużonym na Polu Chwały, a przed Medalem „Za waszą wolność i naszą”^[5][6], a od 1992 roku – po obecnie obowiązujących odznaczeniach państwowych^[7].

Z dniem 8 maja 1999 nadawanie Krzyża Partyzanckiego uznano za zakończone^[8].

Krzyż Partyzancki był nadawany jednorazowo organizatorom, dowódcom i członkom oddziałów partyzanckich walczących z Niemcami na terenie Polski, a także Polakom walczącym w oddziałach partyzanckich na terenie ZSRR, Jugosławii i Francji oraz cudzoziemcom walczącym w oddziałach partyzanckich na terenie Polski. Odznaczenie nadawało Prezydium Krajowej Rady Narodowej w drodze uchwały, od 1952 roku Rada Państwa, a od 1989 Prezydent RP. Nadawane było także miejscowościom.

Odznaką Krzyża Partyzanckiego^[9] jest równoramienny krzyż, złocony o wymiarach 38 × 38 mm, brzegi krzyża są zakończone ornamentowanym obramowaniem. Na awersie pośrodku krzyża znajduje się orzeł, a na ramionach napis ZA – POLSKĘ – WOLNOŚĆ – i LUD (dewiza Armii Ludowej^[10]). Na rewersie na poziomych ramionach napis PARTYZANTOM, na górnym pionowym ramieniu data 1939, a na dolnym data 1945.

Krzyże wykonywano ze złoconego mosiądzu. Projektant odznaczenia jest nieznany^[1].

Wstążka odznaczenia jest ciemnozielona o szerokości 35 mm, z czarnymi paskami szerokości 7 mm po bokach, umieszczonymi 2 mm od jej brzegu.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim.

Po raz pierwszy odznaczenia zostały nadane uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej „powziętą na posiedzeniu w dniu 12 czerwca 1946, w uznaniu dla wielkich zasług, położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939–1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu nieprzerwanej walki z najeźdźcą odznaczeni zostali: KRZYŻEM PARTYZANCKIM

1. Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski,
2. Prezes Rady Ministrów Edward Osóbka-Morawski,
3. Wicepremier Władysław Gomułka,
4. Gen. dyw. Franciszek Jóźwiak,
5. Gen. dyw. inż. Marian Spychalski,
6. Gen. dyw. Aleksander Zawadzki,
7. Minister kultury i sztuki Władysław Kowalski,
8. Józef Cyrankiewicz (zachowano oryginalną pisownię)^[11].

Miejscowości odznaczone Krzyżem Partyzanckim:

• Buczkowice – wieś w powiecie bielskim, województwo śląskie (1972)
• Kaniów – wieś w powiecie bielskim, województwo śląskie (1972)
• Kroczyce – wieś w powiecie zawierciańskim, województwo śląskie (1972)
• Lędziny – miasto w powiecie bieruńsko-lędzińskim, województwo śląskie (1972)
• Mstów – wieś w powiecie częstochowski, województwo śląskie (1972)
• Ogrodzieniec – miasto w powiecie zawierciańskim, województwo śląskie (1972)
• Brenna – wieś w powiecie cieszyńskim, województwo śląskie
• Zwięczyca (1979)
• Różaniec – wieś w powiecie biłgorajskim, województwo lubelskie (7 maja 1980 r.)
• Kazimierza Wielka – miasto w powiecie kazimierskim, województwo świętokrzyskie (1985)

Wg Stefana Oberleitnera w sumie w latach 1945–1989 nadano 76 664 Krzyży Partyzanckich, a w latach 1990–1999 odznaczono jeszcze wielu żołnierzy świadomie pomijanych przez komunistyczne władze^[1], m.in. partyzantów związanych z ruchem narodowym i NSZ^[13]. W kolejnych latach odznaczono:

• 1990 – 1862 osoby,
• 1991 – 723 osoby,
• 1992 – 1140 osób,
• 1993 – 1325 osób,
• 1994 – 1658 osób,
• 1995 – 5267 osób,
• 1996 – 2167 osób,
• 1997 – 939 osób,
• 1998 – 975 osoby,
• 1999 – 1330 osób,

razem – 17 386 osoby^[1].

Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP nadano 75 374 krzyże do 1987 r., a później jeszcze dodatkowo 18 651 krzyży; łącznie – 94 025 krzyży^[14].

• Medal „Partyzantowi Wojny Ojczyźnianej”
• Krzyż Kombatanta-Ochotnika Ruchu Oporu

• Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Wyd. Interpress, 1989. ISBN 83-223-2287-9. Brak numerów stron w książce

• Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim. nsz.com.pl, 2010-06-21. [dostęp 2016-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-18)].

• p
• d

Ordery i odznaczenia państwowe PRL

Ordery	Order Budowniczych Polski Ludowej Order Odrodzenia Polski Order Virtuti Militari Order Krzyża Grunwaldu Order Sztandaru Pracy Order Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
Odznaczenia państwowe	Krzyż Zasługi Krzyż Walecznych Medal Zasłużonym na Polu Chwały Krzyż Partyzancki Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie Krzyż Bitwy pod Lenino Krzyż Oświęcimski Medal „Za waszą wolność i naszą” Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939” Medal „Za udział w walkach w obronie władzy ludowej” Śląski Krzyż Powstańczy Wielkopolski Krzyż Powstańczy Warszawski Krzyż Powstańczy Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal za Warszawę Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Medal Rodła Medal za Ofiarność i Odwagę Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie Medal „Za udział w walkach o Berlin” Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
Odznaki tytułów honorowych	„Lotnik Kosmonauta PRL” „Zasłużony dla Kultury Narodowej” „Zasłużony dla Wymiaru Sprawiedliwości PRL” „Zasłużony dla Zdrowia Narodu” „Zasłużony Drukarz PRL” „Zasłużony Energetyk PRL” „Zasłużony Górnik PRL” „Zasłużony Hutnik PRL” „Zasłużony Kolejarz PRL” „Zasłużony Lekarz PRL” „Zasłużony Nauczyciel PRL” „Zasłużony Pilot Wojskowy PRL” „Zasłużony Portowiec PRL” „Zasłużony Rolnik PRL” „Zasłużony Stoczniowiec PRL”
Medale i odznaki resortowe	Medal Komisji Edukacji Narodowej Medal za Wybitne Osiągnięcia Sportowe Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Medal „Za udział w walkach o Berlin” Medal „Za zasługi dla obronności kraju” Odznaka Grunwaldzka Odznaka Braterstwa Broni Odznaka honorowa dla korespondentów Głównego Urzędu Statystycznego Odznaka honorowa „Odznaka Mistrza” Odznaka honorowa „Wzorowy Kierowca” Odznaka honorowa „Za 1.000 000 km lotu” Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” Odznaka honorowa „Za zasługi dla gospodarki przestrzennej” Odznaka honorowa „Za zasługi dla ochrony pracy” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej” Odznaka honorowa „Za zasługi dla ochrony zdrowia” Odznaka honorowa „Za zasługi dla oświaty” Odznaka honorowa „Za zasługi dla statystyki PRL” Odznaka honorowa „Zasłużonemu Działaczowi ORMO” Odznaka honorowa „Zasłużony dla bankowości PRL” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych” Odznaka honorowa „Zasłużony dla gospodarki przestrzennej i komunalnej” Odznaka honorowa „Zasłużony dla górnictwa PRL” Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Informacji Naukowo-Technicznej” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Morza” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Państwowy” Odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Rady Narodowej” Odznaka Przysposobienia Sanitarnego Odznaka Wzorowego Funkcjonariusza Służby Więziennej Odznaka „10 lat w Służbie Narodu” Odznaka „20 lat w Służbie Narodu” Odznaka „400 lat Poczty Polskiej” Odznaka „Budowniczy Huty im. Lenina” Odznaka „Budowniczy Huty Katowice” Odznaka „Budowniczy Nowej Huty” Odznaka „Budowniczy Pałacu Kultury i Nauki im. J. Stalina” Odznaka „Mistrz Sportu” Odznaka „Na Straży Pokoju” Odznaka „Przodownik Pracy” Odznaka „Przodownik Pracy Socjalistycznej” Odznaka „Przodujący Drogowiec” Odznaka „Przodujący Kolejarz” Odznaka „Racjonalizator Produkcji” Odznaka „Sprawny do Pracy i Obrony” Odznaka „W Służbie Narodu” Odznaka „W Służbie Penitencjarnej” Odznaka „Wzorowego Sprzedawcy” Odznaka „Wzorowy Hodowca” Odznaka „Wzorowy Księgarz” Odznaka „Za opiekę nad zabytkami” Odznaka „Za wzorową pracę w służbie weterynaryjnej” Odznaka „Za zasługi dla celnictwa PRL” Odznaka „Za zasługi dla finansów PRL” Odznaka „Za Zasługi dla Obrony Cywilnej” Odznaka „Za Zasługi dla Ochrony Przeciwpożarowej” Odznaka „Za zasługi dla przemysłu chemicznego” Odznaka „Za zasługi dla rozwoju przemysłu maszynowego” Odznaka „Za zasługi dla transportu PRL” Odznaka „Za zasługi w dziedzinie geodezji i kartografii” Odznaka „Za zasługi w obronie granic PRL” Odznaka „Za zasługi w ochronie porządku publicznego” Odznaka „Za zasługi w zwalczaniu powodzi” Odznaka „Zasłużony dla Energetyki” Odznaka „Zasłużony dla Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego” Odznaka „Zasłużony dla polskiej geologii” Odznaka „Zasłużony dla ubezpieczeń społecznych” Odznaka „Zasłużony dla Wynalazczości i Racjonalizacji” Odznaka „Zasłużony drukarz” Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej” Odznaka „Zasłużony Działacz Turystyki” Odznaka „Zasłużony Funkcjonariusz Pożarnictwa” Odznaka „Zasłużony Mistrz Sportu” Odznaka „Zasłużony Opiekun Społeczny” Odznaka „Zasłużony Pracownik Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska” Odznaka „Zasłużony Pracownik Handlu” Odznaka „Zasłużony Pracownik Handlu i Usług” Odznaka „Zasłużony Pracownik Handlu Zagranicznego” Odznaka „Zasłużony Pracownik Łączności” Odznaka „Zasłużony Pracownik Przemysłu Lekkiego” Odznaka „Zasłużony Pracownik Przemysłu Spożywczego i Skupu” Odznaka „Zasłużony Pracownik Rolnictwa” Odznaka „Zasłużony Przodownik Pracy” Odznaka „Zasłużony Przodownik Pracy Socjalistycznej” Odznaka „Zasłużony Racjonalizator Produkcji” Odznaka „Zasłużony Trener”

• Zobacz też: Odznaka Nagrody Państwowej
• order chlebowy