Krwawnik pospolity

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	krwawnik
Gatunek	krwawnik pospolity
Nazwa systematyczna
Achillea millefolium L. Sp.Pl.2, 1753
Synonimy
Achillea lanulosa Nutt. Achillea magna auct.[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Nazwy ludowe: tysiąclist (podlaskie), złocień krwawnik (lubelskie), żeniszek krwawnik (świętokrzyskie); kiedyś także rzywnik^[5]. Pospolity w Eurazji (na wschód sięga po Mongolię i północno-zachodnie Indie) oraz w Ameryce Północnej (na południu po Gwatemalę)^[3]. W Polsce pospolity na całym obszarze^[6].

Pokrój

Osiąga wysokość 30–70 cm. Czasem tworzy niewielkie kępy rozrastając się za pomocą pełzającego kłącza i podziemnych rozłogów^[7]. Cała roślina jest miękko, wełnisto owłosiona. Kłącze pełzające o żółtawym kolorze, podziemne białe, zaróżowione przy węzłach. Wydaje liczne, przyziemne rozety liści, z których wyrastają łodygi kwiatostanowe^[8].

Łodyga

Omszała, zielona, częściowo barwy brunatnej lub fioletowej, podłużnie bruzdowana, grubości do 3 mm, z jasno zabarwionym rdzeniem^[8]. W dole zwykle słabo lub nierozgałęziona^[7].

Liście

Zielone lub szarawozielone, słabo owłosione na górnej i bardziej owłosione na dolnej powierzchni, potrójnie lub poczwórnie pierzastosieczne, o odcinkach równowąskich, z lekko zaostrzonym, białawym szczytem^[8]. W ogólnym zarysie blaszka jest lancetowata, u liści odziomkowych osiąga do 4 cm szerokości, u liści łodygowych zwykle od 1 do 2 cm^[7].

Kwiaty

Zebrane w koszyczki tworzące baldachogrono na szczycie pędu. Każdy koszyczek, średnicy 3–5 mm, składa się z osadnika, zwykle zawierającego 4–5 kwiatów języczkowatych i 3–20 kwiatów rurkowatych. Okrywa koszyczka składa się z 3 rzędów lancetowatych, omszonych, zielonych listków okrywy, ułożonych dachówkowato, z brunatnawym lub białawym, błoniastym brzegiem. Dno koszyczka jest lekko wypukłe, w kątach plewinek występują kwiaty języczkowate, o trójdzielnym, białawym lub czerwonawym języczku i kwiaty rurkowate o promienistej, pięciodzielnej, żółtawej lub jasnobrunatnawej koronie.

Owoce

Spłaszczone niełupki, srebrzystoszare, wąsko oskrzydlone^[8].

Bylina lub krzewinka, hemikryptofit. Występuje na pastwiskach, łąkach i nieużytkach od niżu po tereny górskie. Na polach uprawnych obecny jako chwast. Rośnie przeważnie na obszarach o klimacie suboceanicznym i umiarkowanie kontynentalnym. Łatwo dostosowuje się do różnych warunków, ale preferuje gleby średnio próchniczne. Umiarkowanie światłolubny. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Arrhenatheretalia^[9]. Kwitnie od lipca do października (czasem, gdy utrzymują się temperatury dodatnie – także dłużej). Kwiaty przedprątne, zapylane przez muchówki. Liczba chromosomów 2n = 18, 27, 36, 45, 54, 63, 72^[10].

Gatunek jest bardzo zmienny^[7]. Wyróżnianych jest pięć podgatunków^[11]:

• Achillea millefolium subsp. alpestris (Wimm. & Grab.) Gremli
• Achillea millefolium subsp. borealis (Bong.) Breitung
• Achillea millefolium subsp. ceretanica (Sennen) Sennen
• Achillea millefolium subsp. millefolium
• Achillea millefolium subsp. sudetica (Opiz) Oborny

Historia

O leczniczym działaniu krwawnika pomocnego w leczeniu hemoroidów wspominał już Hipokrates, Dioskurydes natomiast zalecał go w walce z chorobą wrzodową. Na pierwsze wzmianki drukowane na temat krwawnika natknięto się w dziele z 1554 r., którego autorem był flamandzki botanik Carolus Clusius (Jules Charles de l'Écluse)^[12].

Surowiec zielarski

Ziele krwawnika (Millefolii herba) – całe lub rozdrobnione, wysuszone, kwitnące wierzchołki pędów o zawartości nie mniej niż 2 ml/kg olejku eterycznego oraz minimum 0,02% proazulenów w przeliczeniu na chamazulen^[8].

Ogrodnicy wyhodowali wiele kultywarów bardziej ozdobnych od typowej formy. Są uprawiane na rabatach kwiatowych.

Przyprawą są młode liście o gorzkawosłonym, korzennym smaku. Można stosować jako dodatek do sosów i zup^[13]. Olejek krwawnikowy stosowany jest do aromatyzowania likierów^[7].

Wyciąg z krwawnika dodawany jest do łagodzących i regenerujących maseczek, kremów i płynów do twarzy. Bywa także składnikiem szamponów i past do zębów^[14], ziele stosowane jest zewnętrznie do pielęgnacji włosów^[7]. Wykorzystywany bywa jako jeden z wielu składników do przygotowania kąpieli relaksacyjnych^[15]. Olejek krwawnikowy dodawany jest do różnych kosmetyków^[7].

Krwawnik uznawany jest za dobrą roślinę pastewną, w sianie jest rośliną smakową^[7]. Drobno posiekane młode liście krwawnika podobnie jak pokrzywy i mniszka lekarskiego tradycyjnie są używane w hodowli kur jako składnik domowej roboty karm dla młodych kurcząt^[16].

Roślina całkowicie wytrzymała na mróz (strefy mrozoodporności 3–10)^[17]. Łatwa w uprawie, rośnie na każdej glebie, ale preferuje stanowiska słoneczne i suche. Wytwarza kłącza, za pomocą których szybko się rozrasta. Najłatwiej rozmnaża się przez podział bryły korzeniowej bardzo wczesną wiosną. Można też przez wysiew nasion, ale nie wszystkie odmiany powtarzają cechy organizmu rodzicielskiego. Po przekwitnięciu należy usuwać kwiatostany. Pędy można zostawić na zimę, ale wiosną należy je silnie przyciąć. W ogrodzie za pomocą kłączy szybko się rozrasta i może zagłuszyć inne rośliny, należy więc kontrolować rozrastanie^{[potrzebny przypis]}.

• 'Carnea' – kwiaty jaskrawo, ciemnokarminowe,
• 'Cerise Quinne' – kwiaty wiśniowe, miejscami jaśniejsze,
• 'Fanal' (syn. 'The Beacon') – kwiaty jasnoczerwone,
• 'Kelwayi' – kwiaty karminowoczerwone,
• 'Sammetriese' – kwitnie ok. dwa tygodnie później od pozostałych, kwiaty intensywnie czerwone,
• 'Red Beauty' – liście srebrzyste, kwiaty różowoczerwone,
• 'Rosea' – nazwa zbiorcza dla siewek ww. odmian, kwiaty od różowych do lila fioletowych.