Krakowski Szybki Tramwaj

premetro
Podziemna stacja Politechnika
Państwo	Polska
Lokalizacja	Kraków
Operator	MPK Kraków
Liczba linii	3(17,19,50)[1]
Lata funkcjonowania	od 2008
Infrastruktura
Liczba przystanków	3 (Dworzec Główny Tunel, Politechnika, Sanktuarium Bożego Miłosierdzia)

Krakowski Szybki Tramwaj (KST) – współczesna krakowska inwestycja w komunikację zbiorową, mająca zapewnić miastu szybką i sprawną sieć transportu zbiorowego, łącząca zalety klasycznego tramwaju oraz metra^[2][3]. W jej skład wchodzą bezkolizyjne torowiska tramwajowe lub wybrane torowiska wydzielone z zapewnionym bezwzględnym priorytetem na skrzyżowaniach. Budowa systemu rozpoczęła się oficjalnie w latach 90. XX w., natomiast uruchomienie pierwszego korytarza z osiedla Krowodrza Górka do Kurdwanowa nastąpiło 12 grudnia 2008^[4][3].

Podstawowym wyróżnikiem systemów szybkiego tramwaju jest prędkość komunikacyjna, która nie może być niższa niż 24 km/h, licząc wraz z czasem postoju na przystankach^[3]. Krakowski Szybki Tramwaj dąży do spełnienia tego wymogu poprzez kombinację:

1. Odcinków torowisk bezkolizyjnych (obecnie przede wszystkim tunel tramwajowy).
2. Odcinków wydzielonych z zapewnionym bezwzględnym priorytetem na skrzyżowaniach.

Tworzą one korytarz, w którym przyspieszane są wszystkie kursujące nim linie tramwajowe, niezależnie od typu taboru, mimo iż początkowo priorytet miał być zapewniony jedynie wybranym liniom^[3]. Krakowski Szybki Tramwaj wykorzystuje dwa systemy informatyczne^[3]:

• UTCS (Urban Traffic Control System) – System Sterowania Ruchem obejmujący swym zakresem 72 skrzyżowania w ścisłym centrum Krakowa i wzdłuż tzw. korytarza Krakowskiego Szybkiego Tramwaju (KST);
• TTSS (Traffic Tram Supervision System) – System Nadzoru Ruchu Tramwajowego, w tym system priorytetu przejazdów tramwajów przez skrzyżowania zlokalizowane w korytarzu KST, obejmujący 196 pociągów tramwajowych;

Wykonawcą obu systemów jest firma Siemens^[5].

Z fragmentów korytarzy KST mogą korzystać wszystkie linie tramwajowe. Oprócz tego wraz z uruchomieniem systemu utworzono dodatkowe linie tramwajowe, które poruszają się wyłącznie w korytarzach KST i są obsługiwane w większości przez tabor niskopodłogowy^[1][3]. Przeznaczono dla nich przedział numeracji 5x, obejmujący ogólnie linie o zwiększonej częstotliwości kursowania^{[potrzebny przypis]}.

W 1974 rozpoczęto budowę podziemnego tunelu pierwszej linii metra w rejonie Dworca Głównego PKP^[3][6]. Do końca 1989 zdołano zrealizować jedynie 180-metrowy odcinek pod peronami dworca. Po zmianach ustrojowych dalsza budowa została na kilka lat wstrzymana. W 1994 uchwalono Plan Ogólnego Zagospodarowania Miasta Krakowa, w którym zrezygnowano z budowy metra na rzecz szybkiego tramwaju. Nowa inwestycja miała wykorzystywać wybudowany już odcinek tunelu, który miał być jednak dokończony dla komunikacji północ-południe zamiast wschód-zachód^[3][6].

Między 1995 a 1999 wybudowano kolejne 605 m tunelu pod ulicą Lubomirskiego, a niedługo później rozpoczęto budowę trasy tramwajowej z ul. Wielickiej do osiedla Kurdwanów, gdzie miał kończyć się pierwszy korytarz KST łączący północ z południem miasta.

Budowa Krakowskiego Szybkiego Tramwaju została podzielona na kilka etapów:

• Etap IA (oddano październik 2000) – os. Kurdwanów – ul. Wielicka^[7].
• Etap IB (oddano grudzień 2008) – Rondo Grzegórzeckie – Krowodrza Górka z tunelem KST^[7].
• Etap IIA (oddano listopad 2010) – Rondo Grzegórzeckie – Mały Płaszów^[7].
• Etap IIB (oddano 30 sierpnia 2015) – ul. Wielicka – ul. Lipska, z estakadą tramwajową nad stacją kolejową Kraków Płaszów^[8].
• Etap III – Krowodrza Górka – Górka Narodowa oraz Krowodrza Górka – Azory. Obecnie trwają prace projektowe^[7]. Od 1 lipca 2020 roku teren został przekazany firmie budowlanej, a pierwsze prace rozpoczęły się 13 lipca 2020 roku^[9]. Linia tramwajowa na Górkę Narodową została oddana do użytku we wrześniu 2023 r.^[10][11][12].
• Etap IV – ul. Meissnera – pętla na os. Mistrzejowice. Obecnie (2023) trwa budowa^[13].
• Etap V – os. Kurdwanów – pętla przy ul. Czerwone Maki z tunelem pod Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”^[14]. Prace rozpoczęły się 18 lipca 2018 roku, linię otwarto w 2022 roku.

Ponadto w latach 2014–2015 wyremontowano torowisko w ul. Mogilskiej i al. Jana Pawła II między Rondem Mogilskim a placem Centralnym, właśnie na potrzeby KST.

 Osobny artykuł: Tunel Krakowskiego Szybkiego Tramwaju.

 Osobny artykuł: Tunel Krakowskiego Szybkiego Tramwaju (Trasa Łagiewnicka).

Projekt jest finansowany z budżetu miasta Krakowa. Od października 1998 inwestorem zastępczym miasta przy budowie KST jest Agencja Rozwoju Miasta Krakowa. Na wykonanie inwestycji zostały zaciągnięte kredyty w Europejskim Banku Odbudowy i Rozwoju oraz Europejskim Banku Inwestycyjnym.

• Tramwaje w Krakowie
• Metro w Krakowie

• ISSN 1898-9039. Kraków.pl Nr 18, 12 listopada 2008. Strony 4-8
• Informacje o inwestycji na stronach Agencji Rozwoju Miasta. arm.krakow.pl. [dostęp 2009-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-20)]. (pol.).
• Piotr Hamarnik: Szybki tramwaj zamiast metra. Gazeta Wyborcza Kraków, 2008-12-11. [dostęp 2008-12-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-14)]. (pol.).
• Informacje techniczne o inwestycji na stronach Grupy ZUE S.A.. zue.krakow.pl. [dostęp 2013-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)]. (pol.).