Kostrzyn
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Południowa pierzeja kostrzyńskiego rynku | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie |
1251 | ||||
| Burmistrz |
Szymon Matysek | ||||
| Powierzchnia |
7,98 km² | ||||
| Wysokość |
99 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 61 | ||||
| Kod pocztowy |
62-025 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
PZ, POZ | ||||
Położenie na mapie gminy Kostrzyn  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu poznańskiego  | |||||
 52°23′52,51″N 17°13′41,36″E/52,397919 17,228156
| |||||
| TERC (TERYT) |
3021084 | ||||
| SIMC |
0970885 | ||||
Urząd miejski ul. Dworcowa 562-025 Kostrzyn | |||||
| Strona internetowa | |||||
Kostrzyn (niem. Kostschin) – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie poznańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kostrzyn. Położone 21 km na wschód od Poznania, 32 km od Gniezna, 27 km od Wrześni oraz 20 km od Środy Wielkopolskiej.
Według danych z 1 stycznia 2019 roku miasto liczyło 9677 mieszkańców[1].
Przez miasto przebiegają droga ekspresowa S5, droga krajowa nr 92 i linia kolejowa Berlin – Warszawa.
Historia
Pierwsze źródła pisane wspominają Kostrzyn w latach 1187–1193, kiedy to miało istnieć tu opole[2]. Jest w nim mowa o uposażeniu joannitów poznańskich położonych „in costrinensi provincia” – to jest w opolu kostrzyńskim[3]. Dnia 11 listopada 1251 Przemysł I lokował w Kostrzynie miasto na prawie niemieckim, wzorując się na Rogoźnie. Jest to jedna z najstarszych udokumentowanych lokacji miejskich w Wielkopolsce, wyprzedzająca o 2 lata Poznań[4]. Wytyczono wówczas zręby układu urbanistycznego miasta z rynkiem i ulicami oraz ustanowiono władze miejskie. Pierwszym wójtem Kostrzyna był Hermann[2]. W 1218 roku w skład opola kostrzyńskiego wchodziły wsie: Jagodno, Sanniki, Rujsce, Górka, Glinka, Koszuty, Kleszczewo i Czerlejno[5].
Kostrzyn jest również jednym z najwcześniejszych ośrodków parafialnych w archidiecezji poznańskiej datowanym na XII, a może nawet XI wiek. W 1298 roku na prośbę Jolanty, ksieni klasztoru klarysek w Gnieźnie, miasto i wieś Kostrzyn wraz z patronatem kościoła oraz wsiami Libartowem, Strumianami i Siedlcem zostały nadane temuż zakonowi przez króla Władysława Łokietka[6]. Prywatne miasto duchowne, własność klasztoru klarysek w Gnieźnie, pod koniec XVI wieku leżało w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[7]. Zakon klarysek utrzymał w swoim posiadaniu miasteczko i wsie do końca XVIII wieku, tj. do przejścia Kostrzyna pod panowanie Królestwa Prus. W XVI wieku staraniem klarysek gnieźnieńskich wzniesiono w Kostrzynie obecną murowaną świątynię w stylu późnogotyckim – kościół pod wezwaniem św. app. Piotra i Pawła. W 1602 roku utworzony został dekanat kostrzyński obejmujący 14 parafii.
Na przestrzeni wieków Kostrzyn kilkakrotnie był niszczony przez najazdy wojsk. W 1331 roku miasto zostało spalone przez Krzyżaków. W czasie wojny trzynastoletniej Kostrzyn wystawił w 1458 roku 3 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[8]. Kostrzyn został poważnie zniszczony w czasie najazdów szwedzkich w 1656 i w 1705 roku, kiedy to między innymi zrujnowane zostały obydwa kościoły. Kolejne wielkie pożary miały miejsce w 1498 roku, 1528 roku, 1580 roku. 16 września 1644 roku miasteczko zostało podpalone przez Andrzeja Przywartego. Spłonęły wówczas ratusz, mielcuch, browar, stodoły i spora część zabudowy Kostrzyna. Miasto nękane bywało również przez zarazy. Podczas jednej z epidemii w 1655 roku zmarło dwustu siedemdziesięciu mieszkańców Kostrzyna. W chwili wkroczenia do miasteczka wojsk pruskich u schyłku XVIII wieku Kostrzyn liczył 771 mieszkańców, w mieście były czynne szkoła, poczta, ratusz, dwa gościńce i cztery wiatraki.
Podczas rozruchów wojennych w latach 1806–1811 w splądrowanych budynkach plebańskich założono magazyn. W 1813 w pościgu za armią Napoleona zatrzymały się w Kostrzynie oddziały regimentu huzarów rosyjskich. W czasie pobytu Rosjan w dniach 24–28 lutego miał miejsce wielki pożar miasta. Spłonął wówczas znajdujący się na Rynku ratusz wraz z archiwum[3][cytat ze źródła – niejasny status NPA].
Polscy mieszkańcy miasta aktywnie uczestniczyli w zrywach niepodległościowych XIX i XX wieku. W 1848 roku, podczas Wiosny Ludów, ogłoszono w Kostrzynie niepodległość Polski i zrzucono z budynków orły pruskie. Podczas powstania wielkopolskiego 1918–1919 Kostrzyn zorganizował kompanię oraz pluton powstańczy[9].
Wielkim wydarzeniem politycznym dla mieszkańców Kostrzyna była wizyta w mieście prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego, który w czasie pobytu w Wielkopolsce 17 lipca 1926 roku był uroczyście witany na kostrzyńskim rynku.
20 października 1939, w ramach Operacji Tannenberg, Niemcy rozstrzelali na rynku 28 wytypowanych wcześniej mieszkańców – głównie nauczycieli, a także lokalnych patriotów i przedstawicieli inteligencji. Czynny udział w wytypowaniu mieszkańców mieli przedstawiciele miejscowej mniejszości niemieckiej.
18 lipca 1959 roku, przez centrum miasta przejechali Władysław Gomułka oraz radziecki przywódca Nikita Chruszczow, a rok wcześniej w mieście był kardynał Stefan Wyszyński prymas Polski (1958 rok).
W latach 1962–1985 przez Kostrzyn przebiegały droga państwowa nr 17[10] i droga międzynarodowa E8[11], zaś do połowy lat 70. także trasa E83[10].
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa poznańskiego.
W czerwcu 2000 roku Kostrzyn gościł prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego.
Radni Rady Miejskiej Gminy Kostrzyn podczas XIV sesji, która odbyła się 26.11.2015 podjęli uchwałę w sprawie nadania nowo powstałemu rondu przy skrzyżowaniu ulic Wrzesińskiej i Powstańców Wielkopolskich w Kostrzynie nazwy Rondo Józefa Wadyńskiego, organizatora plutonu kostrzyńskiego na powstanie wielkopolskie[12][cytat ze źródła – niejasny status NPA].
Geografia
Obszar, na którym ulokowało się miasto Kostrzyn i okoliczne wsie wchodzące w skład gminy o tej samej nazwie, leży na Nizinie Wielkopolskiej w regionie Wysoczyzny Gnieźnieńskiej. Część zachodnia tego terenu (wsie Skałowo, Siekierki Wielkie, Siekierki Małe, Trzek i miasto Kostrzyn poza osiedlem w rejonie ul. Powstańców Wlkp.) leży w zasięgu równiny Średzkiej, część wschodnia (Jagodno, Glinka Duchowna, Iwno, Sanniki, Wiktorowo, Siedlec, Brzeźno, Gułtowy) w paśmie Pagórków Kostrzyńskich. Tę nazwę noszą ciągnące się na północ i wschód od Kostrzyna, i dalej w Kierunku Miłosławia wzgórza morenowe pochodzenia polodowcowego. Najbardziej urozmaiconą partią tych pagórków jest Park Krajobrazowy Promno. Pasmo Pagórków Kostrzyńskich nazywanych też Pagórkami Kostrzyńsko-Miłosławskimi wykazuje łagodne, ale wyraźne wypukłości. Najniższy punkt w okolicy położony jest w dolinie Cybiny we wsi Jagodno (80 m nad poziomem morza), najwyższe wzniesienia to pagórki w pobliżu wsi Wiktorowo, Siedleczek i Brzeźno (134 m n.p.m.). Samo miasto Kostrzyn wznosi się średnio 100 m n.p.m. Najwyższy punkt miasta Kostrzyna wznosi się 102,91 m n.p.m.[3]
Zabytki i turystyka
- Najstarszym zabytkiem jest położony na południe od rynku, późnogotycki kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, trzynawowy, spalony podczas wojen szwedzkich, a odbudowany w 1791 r. staraniem klarysek i mieszczan kostrzyńskich, o czym przypomina XVIII-wieczna tablica pamiątkowa wmurowana w mur świątyni[13]. Resztki zniszczonej wieży rozebrano w 1839 r. Zachowała się również dzwonnica, obecnie odrestaurowana, z przełomu XVIII i XIX wieku z trzema zabytkowymi dzwonami. Na jednym z zabytkowych dzwonów znajduje się łacińska inskrypcja z 1712 roku upamiętniająca odbudowę kościoła po wojnach ze Szwecją: „Co wroga ręka Szwedów zburzyła, szczodrobliwością mieszczan kostrzyńskich zostało odbudowane”[14].
- Wartość historyczną mają ciąg domków mieszczańskich zlokalizowanych wzdłuż ulicy Średzkiej[potrzebny przypis], a pochodzących z XVIII wieku (nr 30 i 35) i XIX wieku (nr 2 i 4) oraz dawna szkoła (obecnie Przedszkole miejskie) z 1849 roku, z zabytkowym zegarem.
- Pośrodku rynku stał dawniej ratusz wzniesiony z drewna i gliny, który spłonął w 1813 r. w trakcie odwrotu wojsk napoleońskich z Rosji. Obecny Rynek zabudowany jest domami piętrowymi przeważnie z przełomu XIX i XX wieku. Na rynku, w otoczeniu secesyjnych kamieniczek, wzniesiono pomnik walki i męczeństwa ku czci kostrzynian zamordowanych przez okupanta niemieckiego w latach 1939–1945. Pomnik odsłonięto w 1968 r.
- Na uwagę zasługuje najstarsza osiemnastowieczna kamienica pod numerem 16, ustawiona szczytem do południowych pierzei.
- Brama Cechowa u wylotu ulicy Kościelnej z godłem miasta i herbami rzemiosł.
- Słup Światowida spełniający rolę drogowskazu, pokazującego drogę na Ostrów Lednicki.
- Budynek dawnej poczty dyliżansowej mieszczącej się przy ulicy Poznańskiej.
- Dworek z początku XIX wieku przy ulicy Kościuszki 33.
- Na cmentarzu parafialnym jest grób powstańca z 1863 r. oraz mogiły powstańców wielkopolskich i pomordowanych w latach okupacji. Stary cmentarz parafialny mieszczący się niegdyś w centrum miasta między obecną biblioteką miejską im. Kazimiery Iłłakowiczówny a stacją benzynową został zlikwidowany.
Edukacja
W Kostrzynie przy ul. Piasta 1 znajduje się budynek Szkoły Podstawowej im. Ewarysta Estkowskiego. Od roku 1999 w mieście działało również Gimnazjum im. Rady Europy przy ul. Powstańców Wielkopolskich 28a, które po reformie edukacji w 2017/2018 zostało przekształcone w Szkołę Podstawową nr 2[15]. W mieście działają także przedszkola, zarówno publiczne, jak i prywatne.
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie Kostrzyna działalność religijną prowadzą:
- Kościół rzymskokatolicki:
- parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła (kościół farny)
- parafia bł. Jolanty
- Świadkowie Jehowy:
- zbór[16]
Ludzie związani z Kostrzynem
Zobacz też
- Osiedle Poznańskie w Kostrzynie
- Kostrzyn Wielkopolski
- Cmentarz żydowski w Kostrzynie
- Kostrzyn nad Odrą
Przypisy
- ↑ a b GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2019 roku. [dostęp 2019-06-27]. (pol.).
- ↑ a b Towarzystwo Przyjaciół Nauk: Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. T. 1. Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1877.
- ↑ a b c Kazimierz Matysek, Dzieje Kostrzyna, Gmina Kostrzyn, 2012, ISBN 978-83-932437-2-3 [zarchiwizowane z adresu 2016-05-28].
- ↑ Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.), Poznań 2002, s. 97.
- ↑ Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. [dostęp 2012-07-21].
- ↑ Towarzystwo Przyjaciół Nauk: Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski. T. 2. Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1878.
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 248.
- ↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
- ↑ Kostrzyn – historyczny gród Wielkopolski. Urząd Miejski w Kostrzynie. [dostęp 2012-07-13].
- ↑ a b Atlas samochodowy Polski 1:500 000. Wyd. IV. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1965.
- ↑ Samochodowy atlas Polski 1:500 000. Wyd. V. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1979. ISBN 83-7000-017-7.
- ↑ Rondo Józefa Wadyńskiego [online], www.kostrzyn.wlkp.pl [dostęp 2019-03-28] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-28] (pol.).
- ↑ „Zofii Kraszkowski ksieni zgromadzenia zakonnic św. Klary w Gnieźnie, że kościół ten z upadku podźwignęła Pasterz miejsca ten kamień położył 1791”.
- ↑ Parafia pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Kostrzynie.
- ↑ Oficjalna strona Szkoły Podstawowej nr 2 im. Rady Europy w Kostrzynie.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04].
Linki zewnętrzne
- Kostrzyn (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 478.
- Znaki historii w Kostrzynie i okolicach, Matysek K., Kostrzyn 2010.
- Kostrzyński Słownik Biograficzny, Matysek K., Kostrzyn 2011.
- Przewodnik po Kostrzynie i okolicach, Matysek K., Kostrzyn 2012.
- Dzieje Kostrzyna. Fakty i wydarzenia z 750-letnich dziejów Kostrzyna, Matysek K., Kostrzyn 2012.
- Z widokiem na Kostrzyn – Kostrzyn i okolice na dawnych pocztówkach, Matysek K., Kostrzyn 2014.[martwy link]
- InfoKostrzyn.pl – gminny portal informacyjny
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Osady | |
| Osada leśna | |
| Części miasta | |
| Części wsi |
