Eisspeedway

Kornel Peliksza

Zdjęcie portretowe Kornela Pelikszy (1864)

Kornel Peliksza (ur. 1823 w Stwołowiczach, pow. słucki, zm. 12 lipca 1872 w Łazarówce pod Haliczem) – cywilny naczelnik wojewódzki guberni mińskiej w powstaniu styczniowym, polski działacz narodowy i społeczny, filantrop, ziemianin.

Życiorys

Kornel Gerard Peliksza, syn Ignacego i Katarzyny z Miładowskich, urodził się w 1823 w Stwołowiczach w powiecie słuckim guberni mińskiej[1]. Po ukończeniu szkoły w Słucku kształcił się w Instytucie Szlacheckim w Wilnie. Ożenił się z Wandą Wannowską, z którą miał pięć córek.

Był właścicielem majątku Górki pod Mińskiem[2] i dzierżawił od Radziwiłłów majątek Malew i Zadwórze. Utrzymywał z własnych środków w swoich majątkach: felczera, szkołę i mały szpital[1]. Angażował się w akcje dobroczynne[3]. Wspólnie z Włodzimierzem Jeleńskim utworzył Towarzystwo Wstrzemięźliwości w Mińsku – z tego powodu zamknął w swoich dobrach karczmy i gorzelnie[1][3]. Należał do polskich organizacji konspiracyjnych w guberni mińskiej[4]. W czasie powstania styczniowego był cywilnym naczelnikiem wojewódzkim guberni mińskiej[1][4][5]. Organizował broń, żywność i pomoc medyczną dla oddziałów powstańczych. Sprawnie zorganizował pocztę powstańczą, ściąganie podatków, sądownictwo i opiekę dla najuboższych[4].

Jesienią 1863 roku ostrzeżony przed aresztowaniem, na wniosek członków organizacji powstańczej swój powstańczy urząd przekazał Hektorowi Łapickiemu. Peliksza był przeciwny przekazaniu urzędu naczelnika wojewódzkiego Łapickiemu, ale musiał pogodzić się z wolą większości[1][6]. Był poszukiwany przez władze carskie; za udział w powstaniu skonfiskowano mu majątek[2] i zaocznie skazano go na karę śmierci przez powieszenie[1][4]. Wyemigrował do Francji, potem przebywał we Włoszech, Rumunii. W Mołdawii w miejscowości Vie założył dom pracy, w którym zatrudniał prześladowanych uciekinierów z zaboru rosyjskiego[3]. Osiadł w Galicji, wziął w dzierżawę majątek Łazarówka pod Haliczem[1][4]. Tam 12 lipca 1872 strzałem z rewolweru odebrał sobie życie[4]. Przed samobójczą śmiercią spalił wszystkie dokumenty dotyczące powstania[4][a]).

W „Gazecie Narodowej” z 1872 roku napisano, że Kornel Peliksza był pierwowzorem Hutora Graby w powieści Dziwadła J.I. Kraszewskiego[3].

Uwagi

  1. ↑ Informacja Jakuba Gieysztora (a za nim Stefana Kieniewicza) odnosi się najwidoczniej do Łazarówki, a nie do części Halicza[7]. Taką lokalizację potwierdza informacja z „Głosu Polskiego” o samobójstwie Pelikszy w Uściu Zielonym[8]. Por. gmina Uście Zielone.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g Jakub Gieysztor, Pamiętniki Jakóba Gieysztora z lat 1857–1865, t. 1, Wilno: nakł.Tow. Udz. „Kurjer Litewski”, 1913, s. 400.
  2. ↑ a b Polona [online], polona.pl [dostęp 2018-10-15].
  3. ↑ a b c d Gazeta Narodowa R.11, nr 211, Lwów: Karol Stupnicki Lwów: z drukarni K. Pillera, 4 sierpnia 1872, s. 1.
  4. ↑ a b c d e f g Agaton Giller, Polska w walce: zbiór wspomnień i pamiętników z dziejów naszego wyjarzmiania, Kraków: wyd. A. Nowolecki, 1874, s. 184,204,226,227.
  5. ↑ Józef Dąbrowski, Rok 1863, Poznań: K. Rzepecki, 1929 (Poznań:Druk. Dziennika Poznańskiego), 1929, s. 362.
  6. ↑ Edward Maliszewski, Organizacja powstania styczniowego, Warszawa: Polska Skł. Pomocy Szkolnej, Warszawa: L. Bogusławski, 1922, s. 74.
  7. ↑ Por. Łazarówka 2.), cz. Halicza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 617.
  8. ↑ Kornel Peliksza. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2024-08-12].

Bibliografia

Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kornel_Peliksza