Eisspeedway

Jarzmianka większa

Jarzmianka większa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

jarzmianka

Gatunek

jarzmianka większa

Nazwa systematyczna
Astrantia major L.
Sp. pl. 1:235. 1753
Synonimy
  • Astrantia maior L.
  • Sanicula astrantia E.H.L.Krause[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiatostan
Owoce

Jarzmianka większa (Astrantia major L.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae). Występuje w południowej i środkowej Europie, głównie w górach. W Polsce jako gatunek rodzimy rośnie na południu.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w południowej i środkowej Europie, głównie na obszarach górskich[4] na obszarze od Hiszpanii po Kaukaz; na północy sięgając do Francji, Niemiec, Polski i Białorusi. Introdukowana została do Belgii, na Wyspy Brytyjskie, do Danii, na Półwysep Skandynawski i północno-zachodniej europejskiej części Rosji[3].

W Polsce gatunek jest rozpowszechniony na południu, zwłaszcza na pogórzu i w pasie wyżyn, z licznymi stanowiskami sięgającymi po linię: Gorzów Wielkopolski – Bydgoszcz – Warszawa i bardzo rozproszonymi dalej na północy – w rejonie Tucholi, Gdańska, Wysoczyzny Elbląskiej i Pojezierza Mazurskiego[5].

Morfologia

Pokrój
Roślina zielna z ukośnym, drewniejącym, walcowatym kłączem pokrytym czarnymi włóknami[4]. Wyrastają z niego pojedyncze lub słabo rozgałęzione łodygi, wzniesione i osiągające zwykle do 80 cm[6] (rzadko do 150 cm[4]), nagie, obłe na przekroju[4].
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Liście głównie odziomkowe; liście łodygowe nieliczne i mniejsze. Liście odziomkowe są przy tym długoogonkowe, a łodygowe siedzące. Blaszki w obu wypadkach są nagie i palczasto wcinane, o odcinkach odwrotnie jajowatych i wrębnych, na brzegach ząbkowanych[4].
Kwiaty
Kwiatostan złożony – kwiaty zebrane w baldaszki, a te z kolei w nieregularne grono złożone[6][4]. Poszczególne baldaszki wyglądem przypominają pojedynczy kwiat – drobne kwiaty otoczone są okazałymi, białawymi lub czerwonymi pokrywkami. Baldaszki osiągają do 4,5 cm średnicy i 2 cm wysokości. Pokrywki są zwarte, lancetowate, zaostrzone, całobrzegie lub ząbkowane. Kwiaty w baldaszkach są liczne, częściowo męskie, a częściowo obupłciowe. Korona kwiatów złożona z 5 białych, lub różowawych płatków odwrotnie jajowatych lub sercowatych, na wierzchołku wyciętych z łatką zagiętą do środka. Kielich z działkami szydlastymi lub wąskolancetowatymi o długości od 1,5 do 3 mm[4].
Owoce
Rozłupki walcowate, na przekroju półkoliste lub 5-kątne, o długości 4–6 mm, osadzone na szypułkach nieco dłuższych od owoców. Owoce są pokryte żeberkami, na których znajdują się łuskowate wyrostki pęchcerzykowate[4].

Biologia i ekologia

Rozwój
Bylina, hemikryptofit. Przedprątne, owadopylne kwiaty kwitną od lipca do sierpnia[7].
Siedlisko
Rośnie w lasach liściastych, zaroślach, ziołoroślach, na łąkach. W górach rośnie od regla dolnego po piętro kosówki, rzadko można ją spotkać także w piętrze halnym. Występuje zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym.
Fitosocjologia
Gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Fagetalia i Ass. Astrantio-Fraxinetum[8].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n= 28[9].

Zmienność

Wyróżnianych jest 5 podgatunków[3]:

  • Astrantia major subsp. apenninica Wörz
  • Astrantia major subsp. carinthiaca (Hoppe ex W.D.J.Koch) Arcang.
  • Astrantia major subsp. elatior (Friv.) K.Malý
  • Astrantia major subsp. major
  • Astrantia major subsp. pyrenaica Wörz

Zastosowanie

Jest uprawiana czasami jako roślina ozdobna, zwłaszcza w parkach. Szczególnie nadaje się na rabaty, oraz do kompozycji z innymi roślinami. Dobrze rośnie w półcienistych miejscach. Wymaga stale wilgotnej gleby. Oprócz typowej formy istnieją bardziej ozdobne kultywary, np.: 'Rosea' o różowych kwiatach, 'Sunningdale Variegated' o liściach dużych, żółto i kremowo kropkowanych i różowych kwiatach[10].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-16] (ang.).
  3. ↑ a b c Astrantia major L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-27].
  4. ↑ a b c d e f g h Marian Koczwara, Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 19-20.
  5. ↑ Adam Zając, Maria Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 80. ISBN 83-915161-1-3.
  6. ↑ a b Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo"Sport i Turystyka", 1990, s. 135. ISBN 83-217-2710-7.
  7. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  8. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005, s. 150, 152. ISBN 83-01-14439-4.
  9. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  10. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.

Bibliografia

  • Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Jarzmianka_wi%C4%99ksza