Eisspeedway

Język sahu

Sahu
Obszar

wyspa Halmahera (Moluki Północne, Indonezja)

Liczba mówiących

7500 (1987, pa’disua i tala’i)
12 tys. (1987, wraz z waioli i gamkonora)[1]

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Ethnologue 5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-3 saj
IETF saj
Glottolog sahu1245
Ethnologue saj
WALS sah
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język sahu (a. sa’u, sahu’u, sau)[2], także pa’disua-tala’i[3] – język z prowincji Moluki Północne w Indonezji, używany przez grupę etniczną Sahu. Jego użytkownicy zamieszkują kabupaten Halmahera Barat (rejon miasta Jailolo) na wyspie Halmahera[2][4]. Należy do grupy języków północnohalmaherskich w ramach postulowanej rodziny zachodniopapuaskiej[2][5].

W 2019 roku stwierdzono, że ludność Sahu liczy 25 tys. osób (kecamatany Sahu, Sahu Timur i Jailolo)[6]. W 1987 r. oszacowano, że dwa główne dialekty sahu mają łącznie 7500 użytkowników[2][7].

Dzieli się na dwa podstawowe dialekty: pa’disua i tala’i[8]. Odmiany te mają wspólny rodowód, na co wskazują podobieństwa w fonologii i bliskość leksykalna (99%)[9]. C.L. Voorhoeve i L.E. Visser do dialektów sahu zaliczyli także nieco bardziej odrębne waioli i gamkonora[9][10] (alternatywnie rozpatrywane jako blisko spokrewnione języki w obrębie grupy języków sahu[11][12]). Ich użytkownicy nie posługują się nazwą „sahu”[13], a grupy Gamkonora i Waioli są społecznie odrębne od Tala’i i Pa’disua[14].

Jest zagrożony wymarciem[15]. W latach 80. XX w. zaobserwowano, że zaczął być porzucany na rzecz indonezyjskiego i malajskiego Moluków Północnych[16]. Wśród młodszego pokolenia malajski stał się dominującym środkiem komunikacji. L.E. Visser (1984/1994) odnotowała, że osoby w wieku 20–40 lat wciąż mają czynną znajomość sahu, przy czym doszło do zaniku rejestru rytualnego i formalnego[17]. W pobliżu ujścia rzeki Ibu występował niegdyś kolejny dialekt, który dziś jest już prawie wymarły[18] (w 2018 r. znały go tylko trzy osoby[19]). Do pocz. XX w. ibu został praktycznie wyparty przez języki ternate i tabaru[18].

Wykazuje znaczne wpływy języka ternate, który był używany przez miejscowy sułtanat[20] i który pozostał w użyciu jako język rytualny[21]. Niegdyś ternate służył też jako środek komunikacji pisanej[22]. W nowszych czasach również ten język stracił na znaczeniu (jest nieznany młodszym grupom wiekowym)[23]. Na terytorium sahu występują także języki austronezyjskie – poza malajskim są to języki imigrantów z innych zakątków kraju, zwłaszcza z Makian i wysp Sangir[24].

Struktura gramatyczna sahu została przekształcona wskutek kontaktu zarówno z malajskim/indonezyjskim, jak i ternate. Wpływ malajskiego doprowadził do powstania kontinuum rejestrów językowych, od „czystego” sahu do malajskiego poddanego releksyfikacji[25]. Zmiany dotyczą m.in. użycia tradycyjnego systemu czasownikowego (z afiksami wskazującymi na podmiot i dopełnienie), który nabrał charakteru formalnego bądź archaicznego[26]. Dodatkowo w sahu występuje szyk zdania SVO, mimo że w językach Halmahery przeważa SOV; przypuszczalnie cecha ta została zapożyczona z języka ternate[27]. Również nazwa „sahu” ma swoje źródło w tym języku; rodzime określenie sahu to sawuwu’u lub suwuwu’u[28].

W latach 1979–1988 badania wśród Sahu prowadziła L.E. Visser, skupiając się na ich języku i kulturze[29]. Miejscowy język został opisany w postaci obszernego opracowania (Sahu-Indonesian-English dictionary and Sahu grammar sketch, 1987)[30]. Wcześniejsze materiały ograniczają się do pewnych danych leksykalnych i porównawczych[31]. W 2021 r. ukazał się kolejny słownik tego języka (Kamus dwibahasa Indonesia-Sahu), stworzony pod auspicjami Kantor Bahasa Provinsi Maluku Utara[32]. Sahu jest zapisywany alfabetem łacińskim[2].

Przypisy

  1. ↑ Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 3–8.
  2. ↑ a b c d e M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Sahu, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-02-08] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] (ang.).
  3. ↑ Voorhoeve 1994 ↓, s. 651.
  4. ↑ Ninuk Kleden Probonegoro, Potret Bahasa-bahasa Maluku Utara dan Representasi Melanesia, [w:] Rovicky Dwi Putrohari i inni, Diaspora Melanesia di Nusantara, Jakarta: Direktorat Sejarah dan Nilai Budaya, Direktorat Jenderal Kebudayaan, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, 2015, s. 345–388, ISBN 978-602-1289-19-8, OCLC 1255403957 [dostęp 2022-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-08] (indonez.).
  5. ↑ Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 3.
  6. ↑ Visser 2019 ↓, s. 124.
  7. ↑ Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 8.
  8. ↑ Mark Taber (red.): Atlas bahasa tanah Maluku. Ambon: Pusat Pengkajian dan Pengembangan Maluku, Universitas Pattimura / Summer Institute of Linguistics, 1996, s. 11. ISBN 978-979-8132-90-2. OCLC 40713056. [dostęp 2023-09-12]. (indonez.).
  9. ↑ a b Voorhoeve 1988 ↓, s. 185.
  10. ↑ Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 7, 63–65.
  11. ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Sahu, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [zarchiwizowane z adresu 2015-09-06] (ang.).
  12. ↑ Imelda 2010 ↓, s. 82.
  13. ↑ Leontine E. Visser, My Rice Field is My Child: Social and Territorial Aspects of Swidden Cultivation in Sahu, Eastern Indonesia, Dordrecht: Foris Publications, 1989 (Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 136), s. xi, ISBN 90-6765-449-3, OCLC 940167885, Cytat: Voorhoeve’s recent analysis (1987) identifies five dialects of the Sahu language: Waioli, Tala’i, Pa’disua, Gamkonora, and Ibu. Locally, only the people in the interior of the subdistrict of Sahu, that is, the speakers of the Tala’i and Pa’disua dialects, use the name Sahu to refer to their language. (ang.).
  14. ↑ Kirsten Jäger: Das Sultanat Jailolo: Die Revitalisierung von “traditionellen“ politischen Gemeinwesen in Indonesien. Berlin: LIT Verlag, 2018, s. 62, seria: Comparative Anthropological Studies in Society, Cosmology and Politics 11. ISBN 978-3-643-13325-0. OCLC 1029023314. [dostęp 2023-01-24]. (niem.).
  15. ↑ Preserving Ethnic Languages. Tempo, 2018-07-13. [dostęp 2020-02-09]. (ang.).
  16. ↑ Hein Steinhauer. Review of Sahu-Indonesian-English Dictionary and Sahu Grammar Sketch, Verhandelingen van het KITLV 126. „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”. 143 (4), s. 606–608, 1987. DOI: 10.1163/22134379-90003324. ISSN 0006-2294. JSTOR: 27863907. (ang.). 
  17. ↑ Visser 1994 ↓, s. 166.
  18. ↑ a b Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 5, 7.
  19. ↑ Imelda. Bahasa Ibu Yang Kehilangan ‘Ibu’ (Kajian Sosiolinguistis Bahasa yang Terancam Punah di Maluku Utara). „Jurnal Masyarakat dan Budaya”. 19 (3), s. 419–434, 2018. DOI: 10.14203/jmb.v19i3.533. ISSN 2502-1966. [dostęp 2022-08-08]. (indonez.). 
  20. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 623–624.
  21. ↑ Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 10–11.
  22. ↑ Visser 1994 ↓, s. 148.
  23. ↑ Visser 1994 ↓, s. 166–167.
  24. ↑ Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 5.
  25. ↑ Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 10.
  26. ↑ Voorhoeve 1994 ↓, s. 658.
  27. ↑ Voorhoeve 1994 ↓, s. 657–658.
  28. ↑ Visser i Voorhoeve 1987 ↓, s. 158.
  29. ↑ The Halmahera Collection. Max Planck Institute for Psycholinguistics, 2021-04-01. [dostęp 2023-04-17]. (ang.).
  30. ↑ Visser i Voorhoeve 1987 ↓.
  31. ↑ Voorhoeve 1988 ↓, s. 186.
  32. ↑ Nurhayati Fokaaya i inni, Kamus dwibahasa Indonesia-Sahu, Ternate: Kantor Bahasa Provinsi Maluku Utara, Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa, Kementerian Pendidikan, Kebudayaan, Riset, dan Teknologi, 2021, ISBN 978-623-9432-77-5 (indonez.).

Bibliografia

  • Gary Holton, Marian Klamer: The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head. W: Bill Palmer (red.): The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018, s. 569–640, seria: The World of Linguistics 4. DOI: 10.1515/9783110295252-005. ISBN 978-3-11-029525-2. OCLC 1041880153. (ang.).
  • Imelda: Gamkonora: bahasa dan dialek. W: Ninuk Kleden Probonegoro, Sutamat Arybowo, Imelda, Fanny Henry Tondo: Studi awal bahasa & kebudayaan Gamkonora: ekologi bahasa di wilayah pesisir dan pedalaman. Jakarta: Pusat Penelitian Kemasyarakatan dan Kebudayaan, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (PMB-LIPI), 2010, s. 77–96. ISBN 978-979-799-583-6. OCLC 714113574. (indonez.).
  • Leontine E. Visser, Clemens L. Voorhoeve: Sahu-Indonesian-English dictionary and Sahu grammar sketch. Dordrecht: Foris Publications, 1987, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 126. DOI: 10.1163/9789004487574. ISBN 978-90-04-48757-4. ISBN 90-6765-222-9. OCLC 17209362. (ang.).
  • Leontine E. Visser: Paradoxes of power. W: E.K.M. Masinambow (red.): Maluku dan Irian Jaya. Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1994, s. 147–171, seria: Buletin LEKNAS III.1. OCLC 624384764. (ang.).
  • Leontine E. Visser. The Historical Paths of Sahu Ceremonial Textiles. „Archipel. Études interdisciplinaires sur le monde insulindien”. 98, s. 121–150, 2019. DOI: 10.4000/archipel.1560. ISSN 0044-8613. OCLC 8511172914. (ang.). 
  • Clemens L. Voorhoeve: The languages of the North Halmaheran stock. W: Papers in New Guinea linguistics. No. 26. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988, s. 181–209, seria: Pacific Linguistics A-76. DOI: 10.15144/PL-A76.181. ISBN 0-85883-370-0. OCLC 220535054. [dostęp 2022-08-08]. (ang.).
  • Clemens L. Voorhoeve: Contact-induced change in the non-Austronesian languages in the north Moluccas, Indonesia. W: Tom Dutton, Darrell T. Tryon (red.): Language Contact and Change in the Austronesian World. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1994, s. 649–674, seria: Trends in Linguistics: Studies and Monographs 77. DOI: 10.1515/9783110883091.649. ISBN 978-3-11-088309-1. OCLC 853258768. (ang.).

Linki zewnętrzne

  • The Halmahera Collection. Max Planck Institute for Psycholinguistics, 2021-04-01. [dostęp 2023-04-17]. (ang.).
  • Leontine E. Visser: The Halmahera Collection. The Language Archive, Max Planck Institute for Psycholinguistics. [dostęp 2023-04-17]. (ang.).
  • Sahu. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. [dostęp 2023-11-13]. (ang.).
  • Wordlist – Sahu. The ASJP Database. [dostęp 2024-07-20]. (ang.).
  • Bahasa Sahu. sahu.halmahera.org. [dostęp 2024-12-22]. (indonez.).
Języki zachodniopapuaskie
Języki zachodniej Ptasiej Głowy
Języki północnohalmaherskie
Języki sahu
(język sahu)
Języki galela-loloda
(język północno-
wschodniohalmaherski)
Języki ternate-tidore
(język ternate-tidore)
Inne
Języki yawa (yapen)
(rozszerzona rodzina języków zachodniopapuaskich)
Języki wschodniej Ptasiej Głowy i sentani
(rozszerzona rodzina języków zachodniopapuaskich)
Języki wschodniej Ptasiej Głowy
Języki sentani i demta
Inne
Inne
(nieustalona przynależność)
Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_sahu