Eisspeedway

Język litewski

lietuvių kalba
Obszar

Litwa, Białoruś, Polska i inne

Liczba mówiących

4 mln

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy  Litwa

Pozostałe miejsca: Polska (język urzędowy/pomocniczy w gminie Puńsk na terenie województwa podlaskiego), jeden z urzędowych w Unii Europejskiej

Organ regulujący Państwowa Komisja Języka Litewskiego
Ethnologue 1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1 lt
ISO 639-2 lit
ISO 639-3 lit
IETF lt
Glottolog lith1251
Ethnologue lit
GOST 7.75–97 лит 400
WALS lit
SIL LIT
Występowanie
Ilustracja
Większość litewskojęzyczna (niebieski), mniejszość litewskojęzyczna (błękitny)
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku litewskim
Słownik języka litewskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język litewski (lit. lietuvių kalba) – język z grupy języków bałtyckich, którym posługuje się ok. 4 mln osób. Poza Litwą językiem tym posługują się Litwini zamieszkujący na zachodzie Białorusi i północno-wschodniej Polsce (Suwalszczyzna), a także w Rosji, Łotwie oraz emigranci w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Niemczech. Jest językiem urzędowym Litwy.

Jako osobny język z zespołu wschodniobałtyckiego języków bałtyckich zaczął się rozwijać w VII wieku n.e. Jako język pisany zaczął funkcjonować dopiero w XVI wieku. Współczesna forma języka litewskiego ukształtowała się na przełomie XIX–XX wieku.

Język litewski jest bardzo interesujący dla językoznawców, gdyż podobnie jak język łotewski, zachował wiele archaicznych cech indoeuropejskich. Pewien wpływ na ten język wywarły języki sąsiadujących narodów słowiańskich: język polski, język białoruski i język rosyjski, aczkolwiek w pierwszej połowie XX w., po odzyskaniu niepodległości przez Litwę, można było zaobserwować tendencję do zastępowania slawizmów wyrazami rodzimymi.

Współczesny język litewski jest bardzo zróżnicowany pod względem dialektalnym, mimo stosunkowo niewielkiej liczby jego użytkowników zajmujących niezbyt duże terytorium. Wyróżnia się dwa główne zespoły dialektów: żmudzki (žemaičių tarmė) i auksztocki (aukštaičių tarmė). Główne różnice między tymi dialektami sprowadzają się do zjawisk z zakresu wokalizmu. Dodatkowo w dialekcie auksztockim wyróżnia się trzy wielkie zespoły gwarowe: wschodni, południowy i zachodni; każdy z nich obejmuje liczne podgwary, niekiedy znacznie różniące się między sobą.

Litewski nie jest wzajemnie zrozumiały z językiem łotewskim. Różnice pomiędzy tymi dwoma językami są już znaczące nawet w warstwie podstawowych wyrazów[1].

Fonologia

Spółgłoski

wargowe zębowa zadziąsłowe podniebienne miękkopodniebienne
nosowe m mʲ n̪ nʲ ŋ ŋʲ
zwarte p pʲ b bʲ t̪ tʲ d̪ dʲ kʲ ɡʲ k ɡ
zwarto szczelinowe t̪͡s̪ t͡sʲ d̪͡z̪ d͡zʲ t͡ʃ t͡ʃʲ d͡ʒ d͡ʒʲ
szczelinowe (f fʲ) s̪ sʲ z̪ zʲ ʃ ʃʲ ʒ ʒʲ (xʲ) (ɣʲ) (x) (ɣ)
płynne v vʲ ɫ r rʲ lʲ j

Każda litewska spółgłoska poza /j/ ma dwa warianty: niespalatalizowany (twardy) i spalatalizowany (zmiękczony) (np. /b/ – /bʲ/, /d/ – /dʲ/, /ɡ/ – /ɡʲ/). Ta cecha łączy litewski z polskim, białoruskim i rosyjskim, ale nie z bliżej spokrewnionym łotewskim. Spółgłoski przed samogłoskami przednimi (/ɪ/, /iː/, /ɛ/, /æː/ i /eː/) oraz innymi spółgłoskami zmiękczonymi i /j/ są zawsze zmiękczone. Przed samogłoskami tylnymi (/äː/, /ɐ/, /oː/, /ɔ/, /uː/ i /ʊ/) spółgłoski również mogą być zmiękczone (zmieniając wymowę niektórych samogłosek, zobacz sekcja „Samogłoski”), co standardowa ortografia zaznacza przez wstawienie litery i między spółgłoskę i samogłoskę (podobnie, jak w polskim), np. noriu [ˈnôːrʲʊ]. Większość twardych i miękkich spółgłosek tworzy pary minimalne (np. šuo [ʃuə] ‘pies’ – šiuo [ʃʲuə] ‘z tym’), więc są niezależnymi fonemami, a nie allofonami[2][3].

Spółgłoski /f/, /x/, /ɣ/ i ich spalatalizowane warianty pojawiają się tylko w zapożyczeniach.

[ŋ] pojawia się tylko przed [k] i [ɡ], zaś w innych pozycjach pojawia się tylko [n̪], więc można te głoski traktować jako allofony w dystrybucji komplementarnej. To samo dotyczy ich miękkich odpowiedników, [ŋʲ] (przed [kʲ] i [ɡʲ]) oraz [nʲ] (gdzie indziej)[4].

/ɣ/ jest czasem wymawiane jako [ɦ], ale wymowa [ɣ] jest preferowana, gdyż zmiękczony wariant to zawsze [ɣʲ][5].

Spółgłoski zwarte są zatrzymane przed innymi zwartymi.

Samogłoski

Litewski ma sześć samogłosek długich i pięć krótkich (nie licząc wątpliwego fonemu w nawiasie). Długość jest tradycyjnie uważana za cechę dystynktywną, chociaż krótkie samogłoski są też bardziej centralne:

przednie centralne tylne
przymknięte iː ɪ ʊ uː
średnie eː (e̞) ɔ oː
szerokie æː ɛ ɐ äː

Przynajmniej jeden badacz twierdzi jednak, że to rozróżnienie samogłosek luźnych i napiętych jest cechą relewantną lub przynajmniej równie ważną jak długość[6]. Taka hipoteza prowadzi do poniższej tabeli.

  przednie tylne
długie krótkie długie krótkie
przymknięte iː ɪ uː ʊ
przednie eː ɛ oː ɔ
otwarte æː a ɐː ʌ

Obecność krótkiej samogłoski średniej przedniej niezaokrąglonej [e̞] jest dyskutowana, gdyż dźwięk ten jest zastępowany przez wielu, jeśli nie większość Litwinów, samogłoską [ɛ].

W standardowym litewskim samogłoski [äː] i [ɐ] zasadniczo nie mogą być wymawiane po spółgłoskach miękkich (wliczając [j]). W tej pozycji zmieniają się odpowiednio w [æː] i [ɛ]: galia 'pot = gale „na końcu” [ɡɐˈlʲɛ], gilią ‘głęboki’ (B. l.p.) = gilę ‘żołądź’ (B. l.p.) [ˈɡʲɪlʲæː].

Z drugiej strony w codziennej mowie [æː] może zmienić się w [ɛː] (a nawet [äː]), jeśli po samogłosce jest twarda spółgłoska: jachtą ‘jacht’ (B. l.p.) i retas, ‘rzadki’, są często wymawiane [ˈjɛːxt̪äː] i [ˈrʲɛːt̪ɐs̪] (a nawet [ˈjäːxt̪äː] i [ˈrʲäːt̪ɐs̪]) zamiast [ˈjæːxt̪äː] i [ˈrʲæːt̪ɐs̪], gdyż kolejne spółgłoski, [x] i [t̪], są twarde. To zjawisko nie dotyczy krótkich samogłosek.

Dyftongi

Tradycyjnie przyjmuje się, że litewski ma dziewięć dyftongów, ai, au, ei, eu, oi, ou, ui, ie i uo. Niektóre podejścia (Schmalstieg 1982) traktują je jako sekwencje samogłosek, gdyż dłuższy składnik zależy od typu akcentu, a w dyftongach jest on ustalony.

Litewskie długie akcentowane sylaby mogą mieć ton wznoszący lub opadający. W specjalnej literaturze są oznaczane odpowiednio tyldą [ ̃] i akcentem ostrym [ ́]. Ton jest szczególnie wyraźnie słyszalny w dwugłoskach, gdyż w wypadku tonu rosnącego drugi element jest dłuższy (np. aĩ jest wymawiane [ɐɪ̯ˑ]), a w wypadku malejącego – dłuższy jest pierwszy (np. ái [ä̂ˑɪ̯]) . Pełny zestaw to:

bez akcentu lub cyrkumfleks akut
ai [ɐɪ̯ˑ] [ä̂ˑɪ̯]
ei [ɛɪ̯ˑ] [æ̂ˑɪ̯]
au [ɒʊ̯ˑ] [ä̂ˑʊ̯]
eu [ɛʊ̯ˑ] [ɛ̂ʊ̯]
iau [ɛʊ̯ˑ] [ɛ̂ˑʊ̯]
ie [iə] [îə][7]
oi – [ɔ̂ɪ̯]
ou – [ɔ̂ʊ̯]
ui [ʊɪ̯ˑ] [ʊ̂ɪ̯]
uo [uə] [ûə][7]

Akcent

Litewski system prozodyczny charakteryzuje się akcentem wolnym i dystynktywną długością. Jego akcentuacja jest czasem opisywana jako prosty system toniczny, nazywany akcentem tonicznym[8]. Oznacza to, że w litewskim słowie akcentowana sylaba wyróżnia się wobec pozostałych tonacją. Sylaba ciężka, zawierająca długą samogłoskę, dyftong lub półspółgłoskę w wygłosie, może mieć ton opadający (akut) lub wznoszący (cyrkumfleks). Lekkie sylaby (z krótkimi samogłoskami i obstruentami w wygłosie) nie wykazują tego kontrastu.

Litewska praktyka leksykograficzna używa trzech diakrytyków do oznaczenia tonu i długości sylaby akcentowanej. Mianowicie:

  • Pierwszy (lub jedyny) segment ciężkiej sylaby z tonem opadającym jest oznaczany akcentem ostrym (np. á, ár), chyba że pierwszym elementem jest i lub u po którym następuje tautosylabiczna (w tej samej sylabie) spółgłoska półotwarta. W tym wypadku jest oznaczony akcentem ciężkim (np. ìr, ùr).
  • Drugi (lub jedyny) segment ciężkiej sylaby z tonem rosnącym jest oznaczany akcentem przeciągłym (np. ã, ar̃)
  • krótka sylaba opadająca jest oznaczona akcentem ciężkim (np. ì, ù).

Litewski ma, jak powiedziano, akcent swobodny, czyli jego pozycja i typ nie są fonetycznie przewidziane i trzeba ich się nauczyć. Ten stan jest odziedziczony z prabałtosłowiańskiego i w mniejszym stopniu praindoeuropejskiego. Litewski cyrkumfleks i akut kontynuują bezpośrednio opozycję cyrkumfleksu i akutu w prabałtosłowiańskim.

Prawa głosowe i oboczności

Procesy fonetyczne i oboczności w litewskiej fonetyce obejmują diachroniczne zmiany jakościowe fonemów, alternacje, warianty dialektalne, oboczności inflekcyjnych morfemów tej samej kategorii gramatycznej, jednocześnie jakościowe i ilościowe, diachroniczne i synchroniczne.

  • Diachroniczne zmiany jakościowe fonemów obejmują zwężenie o /oː/ ← ā i dyftongizację uo ← ō.
  • Wśród przykładów oboczności dźwięków inflekcyjnych morfemów tej samej kategorii gramatycznej jest historyczne skrócenie końcówki deklinacyjnej -a w niektórych pozycjach: motina (M. i N. l.p.) ‘matka’ ← *mātina ← *mātinā, *mātinās → motinos (D. l.p.). Synchroniczna wariacje między krótszymi (nowszymi) i dłuższymi (bardziej archaicznymi) końcówkami osobowymi czasowników, zależnie od końcówki: keliu 'podnoszę (coś)' – keliuosi ‘wstaję’ (strona zwrotna); keli ‘podnosisz’ – keli.e.si ‘wstajesz’; keliame ‘podnosimy’ – keliamės ‘wstajemy’.
  • Przykładem oboczności jest wymiana między d, t i, odpowiednio, zmiękczonymi dž, č: M. l.p. r.m. pat-s ‘się’, D. l.p. pat-ies, C. l.p. pač-iam; jaučiu ‘czuję’, jauti ‘czujesz’; girdžiu ‘słyszę’, girdi ‘słyszysz’.
  • Wariacja między wydłużonym, używanymi w opadającym wydłużonym tonie i krótkimi a i e (tylko jeśli te dźwięki kończą sylabę), oboczność między długim, używanymi w opadającym wydłużonym tonie i krótkim i na końcu słowa zależnie od pozycji akcentu: vãkaras [ˈʋaːkɐrɐs] M. ‘wieczór’, vakarè [ʋɐkɐˈrɛ] Msc. ‘wieczorem’; radinỹs [rɐdɪˈniːs] M. ‘znajdowanie, znalezienie’, rãdinio [ˈraːdɪnʲoː] D. (z ràsti [ˈrɐstɪ] ‘znajdować’); pãtiekalas ‘danie’, patiekalaĩ M. l.mn. (z patiẽkti 'podawać (posiłek)'); vèsti ‘prowadzić; poślubić’ vedìmas (rzeczownik dla działania) vẽdamas (imiesłów) ‘prowadzony; poślubiany’; baltinỹs ‘bielone ubranie’,- baltìnis 'biały; (dial.) białko jaja’ (z baltas ‘biały’).

Alfabet

Alfabet litewski składa się z 32 liter. Są to:

A a Ą ą B b C c Č č D d E e Ę ę
Ė ė F f G g H h I i Į į Y y J j
K k L l M m N n O o P p R r S s
Š š T t U u Ų ų Ū ū V v Z z Ž ž

ą ę į ų oznaczają dawne samogłoski nosowe, które obecnie wymawia się jako długie samogłoski ustne. Spółgłoski č š ž są odpowiednikami polskich cz, sz ż. Do końca XIX wieku zapisywano je jak po polsku, później wprowadzono obecne litery, które są zapożyczone z języka czeskiego. Samogłoski ū i y oznaczają długie u i i. Litera ė to tzw. wąskie e (e siauroji) – oznacza dźwięk z grubsza pośredni między i a e. Natomiast litera e jest wymawiana z grubsza jak polskie e.

Samogłoski
Grafem Wymowa (IPA)
Krótkie Długie
a ɐ äː
ą äː
e ɛ (e̞) æː
ę æː
ė eː
i ɪ
į iː
y
o ɔ oː
u ʊ
ų uː
ū

〈o〉 jest krótkie tylko w wyrazach obcych, natomiast 〈a e〉 są zawsze krótkie bez akcentu i pod akcentem w końcówkach -a, -e, -es, w przymiotnikach stopnia wyższego, w zaimkach oraz w wyrazach obcych, a poza tym zwykle długie[9].

Spółgłoski
Grafem Wymowa (IPA)
Twarde Miękkie
b b bʲ
c t̪͡s̪ t͡sʲ
č t͡ʃ t͡ʃʲ
ch x xʲ
d d̪ dʲ
dz d̪͡z̪ d͡zʲ
dž d͡ʒ d͡ʒʲ
f f fʲ
g ɡ ɡʲ
h ɣ ɣʲ
j j
k k kʲ
l ɫ lʲ
m m mʲ
n n̪ nʲ
p p pʲ
r r rʲ
s s̪ sʲ
š ʃ ʃʲ
t t̪ tʲ
v v vʲ
z z̪ zʲ
ž ʒ ʒʲ

Spółgłoski są zawsze zmiękczone przed 〈e ę ė i į y〉. Przed 〈a ą o u ų ū〉 palatalizacja jest oznaczona przez wstawienie (niewymawianego osobno, podobnie jak w polskim) 〈i〉 między spółgłoskę i samogłoskę.

Historia

Najstarszy znany tekst w języku litewskim to rękopis modlitw „Ojcze nasz”, „Zdrowaś Maryjo” oraz „Wierzę w Boga” zapisany w egzemplarzu książki „Tractatus sacerdotalis” z 1503 r. Tekst modlitw przytoczony poniżej to transliteracja na współczesną polską ortografię:

  • Tewe musu kuris esi Dangwasu szwīskisi wardas tawa athaīki tawa karalistīa buki thawa wala kaīp dunguī theīp szamīaī. Duanu musu wisu dzenu dwaki mumus nu īr athlaīski mumus musu kalthes kaīp īr mes athliaīdzame musu kalczīemus nīewīaski musu szalanu, ale mus gīalbīaki nuagi wisa piktha amen.
  • Swīeīka maria mīlistas pīlna dzewas su thawimī pagirtha thu tharpu matheru īr pagirthas gimis szīwata thawa īesus christus.
  • Czīkīu īngi dzewa thīawa wisagalinczi darīthaīu dangaws ir szamīas ir ingi [sunu īa wīenothuri] iesu kristu sunu īa wīenathuri panu musu kurīs prasidīaīs esczi szwenthu dwasīu gimis isgi marias mergas kinthis pa panskwaīu pilatu iszpīalatas [uszczīestas] alba uszmusztas anth krīszaws numiris īr pakasthas nuszīngi [pī] pejluasnu, trīaczu dzenu kīalīsi īszgi numirusīu. Czīkīu ingi dwasīu szwenthu, szwenthu basznīczu krīkszczanīu – szwenthuīu Drawgisti athleīdzīmu grechu / kunu īsgi numirusiu kialiimu pa smerczi amszīw szīwanthu[10].

Modlitwy te są dosłownym tłumaczeniem polskich modlitw opublikowanych w 1475 r. w Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium.

Z około 1525 r. pochodzi 20 litewskich glos odnalezionych w książce Johanna Herolta „Liber Discipuli de Eruditione Christifidelium” przechowywanej w Muzeum Narodowym w Krakowie. Są to między innymi sformułowanie: „pakīethīnīmas gīerīeasnīa pradeīma su īsmīntīes padruthīnīmu” (pol. inicjacja lepszej intencji z wymuszoną naradą) i słowa: szwąkumas (pol. szczerość, lit. švankumas), ubagīstė (pol. ubogość), glauda (pol. wesołość), kītrastīs (pol. chytrość)[11].

Literacka wersja języka litewskiego zaczęła się kształtować już od XVI w., kiedy to pojawiły się pierwsze dokumenty w tym języku. Były to przede wszystkim dokumenty o charakterze religijnym, np. „Katechizm” Martynasa Mažvydasa (uznawany za pierwszą książkę w języku litewskim).

W 1568 roku nuncjusz apostolski Giulio Ruggieri w sprawozdaniu do papieża Piusa V opisuje język litewski w następujących słowach: „(Mieszkańcy Królestwa) nie wszyscy jednym językiem mówią... Co zaś do litewskiego, ten całkowicie się różni od dwu poprzednich (polskiego i niemieckiego) i ma wiele zepsutych wyrazów łacińskich, a nigdy w nim dotąd nie pisano. Jakoż kancelaria królewska na Litwie używa ruskiego, co więc czynią i prywatni, których wielu taże zwykło pisywać i po polsku. Na Żmudzi mówią tym samym litewskim, lubo znacznie przeistoczonym językiem, który w innej jeszcze odmianie jest pospolity obok innych po wsiach pruskich, po których żyją szczątki dawnych Prusaków podbitych i zagładzonych dzielnością i orężem Rycerzy Niemieckich. Teraz Prusacy żyją tylko po owych małych wioskach, zachowawszy z dawnego swego bytu zaledwie język”[12][13].

W 1582 r. w swoim dziele „Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i wszystkiej Rusi” Maciej Stryjkowski podaje różne litewskie wyrazy, m.in.:

  • Ruguczis – bóg kisłych i kwaśnych potraw (lit. rūgštis – kwas)
  • Seimi Dewos – bóg rodzinny (lit. šeima – rodzina)
  • Upinis Dewos – bóg rzek (lit. upė – rzeka)
  • Łado didis musu Dewie! – wielki nasz boże Łado!
  • Gulbi Dziewos – bóg stróż o białych skrzydłach (lit. gulbė – łabędź)
  • Kielu Dziewos – bóg podróży (lit. kelionė – podróż)[14]
  • podos – stopa (lit. pėda)
  • łaucus – gęsty las (lit. laukas)
  • viros – mąż
  • kielis – droga
  • donos – chleb
  • ovis – owca
  • pecu – bydło
  • duntes – zęby[15]

W 1629 r. (niektórzy twierdzą, że pierwsze wydanie ukazało się już ok. 1620 r.) w Wilnie jezuita Konstanty Szyrwid wydał trójjęzyczny słownik polsko-łacińsko-litewski. Był to pierwszy słownik uwzględniający język litewski.

Do końca XVIII w. język litewski pozostawał językiem ludności wiejskiej, używanym w Kościele jako język pomocniczy. Podlegał on wielkim i nieustannym wpływom gwar białoruskich, później języka polskiego.

Współczesny język litewski usystematyzował w pracach z 1901 i 1919 roku litewski językoznawca Jonas Jablonskis. Za podstawę wziął on kowieńską gwarę auksztocką[16]. Setki polskich wyrazów, występujące w piśmiennictwie starolitewskim, zostały usunięte z nowo utworzonego litewskiego języka literackiego.

Podobnie jak w przypadku wielu języków, pewne cechy reliktowe zachowały się w gwarach leżących poza centrum stosowania języka. Gwary języka litewskiego używane w Polsce w stosunku do innych dialektów częściej zachowują rzeczownikową końcówkę przymiotników. Zachowały też tradycyjną deklinację zaimków przymiotnych[17]. Z drugiej zaś strony są one pod wpływem fonetyki języka polskiego, zwłaszcza w zakresie samogłosek[18].

Gramatyka

Rzeczownik (daiktavardis)

Według obliczeń językoznawców, ok. 3000 spośród współcześnie używanych rzeczowników litewskich to słowa bardzo archaiczne, bezpośrednie kontynuanty formacji prajęzyka indoeuropejskiego. Za odziedziczone z prajęzyka uważa się rzeczowniki z grupy słownictwa podstawowego, w tym nazwy części ciała człowieka (np. akis – oko, ausis – ucho, nosis – nos, dantis – ząb, pilvas – brzuch, širdis – serce), nazwy pokrewieństwa (moteris – kobieta, motina – matka, vyras – mężczyzna, brolis – brat), nazwy otaczającego środowiska (vanduo – woda, ugnis – ogień, laukas – pole, medis – drzewo, naktis – noc) oraz nazwy zwierząt i roślin (avis – owca, kvietys – pszenica, paršas – prosię... itd.).

Rozróżnia się rzeczowniki pospolite i własne. Do nazw własnych należą: nazwy osobowe i miejscowe (imiona, nazwiska, imiona zwierząt i postaci mitycznych, nazwy obiektów geograficznych), nazwy planet i obiektów astronomicznych, nazwy epok (np. Renesansas – renesans, Klasicizmas – klasycyzm), nazwy świąt i nazwy formacji politycznych, organów prasy, marek produktów itp. W przeciwieństwie do języka polskiego nazwy mieszkańców (krajów, regionów, miejscowości) są w języku litewskim rzeczownikami pospolitymi, np. lietuvis, lietuvė (Litwin, Litwinka), lenkas, lenkė (Polak, Polka).

Rzeczowniki litewskie dzielą się na rodzaje męski i żeński oraz odmieniają się przez przypadki i liczby.

Rodzaj (giminė)

Rzeczownik litewski może mieć rodzaj męski lub żeński. Wykładnikami formalnymi rodzaju są końcówki.

Rodzaj Końcówka Przykłady
męski -as namas – dom, pirštas – palec
-ias kelias – droga, elnias – jeleń, svečias – gość
-is jautis – wół, smėlis – piasek
-ys obuolys – jabłko, arklys – koń
-us sūnus – syn, medus – miód, dangus – niebo
-ius vaisius – owoc, sodžius – wieś, direktorius – dyrektor
-uo akmuo – kamień, piemuo – pasterz
żeński -a galva – głowa, duona – chleb, žiema – zima
-ia giria – bór, vyšnia – wiśnia, dalia – los,
-ė žolė – trawa, gėlė – kwiat, bitė – pszczoła
-is širdis – serce, žuvis – ryba
  • Jeden wyraz o końcówce -uo ma rodzaj żeński, jest to wyraz sesuo – siostra.
  • Końcówka -is jest wspólna i dla rzeczowników rodzaju męskiego, i dla żeńskiego. W ustaleniu ich rodzaju pomaga reguła mówiąca, że większość wyrazów z nieakcentowaną końcówką -is jest rodzaju męskiego, zaś akcentowaną końcówkę -is mają przeważnie rzeczowniki rodzaju żeńskiego.
  • W nielicznych przypadkach rzeczowniki o końcówkach rodzaju żeńskiego odnoszą się do osób płci męskiej, np.:
    tėtė – tato, dėdė – wujek, barzdyla – brodacz

Końcówki rodzaju żeńskiego mają też niektóre imiona osobowe i nazwiska mężczyzn. Odmieniają się wtedy jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego, ale w związkach syntaktycznych wymagają uzgodnienia w rodzaju męskim.

  • Istnieje grupa rzeczowników dwurodzajowych, odnoszących się zarówno do osób płci męskiej, jak i żeńskiej. Rzeczowniki te mają najczęściej końcówkę rodzaju żeńskiego i przeważnie pejoratywne znaczenie, np.:
    naktibalda – nocny marek, mėmė – fajtłapa, valkata – włóczęga,

Liczba (skaičius)

Tworzenie liczby mnogiej rzeczowników
Rodzaj Końcówka l. pojedynczej Końcówka l. mnogiej Przykłady
męski -as -ai namas „dom” – namai, pirštas „palec” – pirštai
-ias -iai kelias „droga” – keliai, elnias „jeleń” – elniai
-is jautis „wół” – jaučiai, smėlis „piasek” – smėliai
-ys kambarys „pokój” – kambariai, arklys „koń” – arkliai
-ius vaisius „owoc” – vaisiai, sodžius „wieś” – sodžiai
-us -ūs sūnus „syn” – sūnūs, medus „miód” – medūs
-uo -enys piemuo „pasterz” – piemenys, akmuo „kamień” – akmenys
żeński -a -os galva „głowa” – galvos, duona „chleb” – duonos
-ia -ios žinia „wieść” – žinios, giria „bór” – girios
-ė -ės žolė „trawa” – žolės, bitė „pszczoła” – bitės
-is -ys viltis „nadzieja” – viltys, žuvis „ryba” – žuvys
-uo -erys sesuo „siostra” – seserys
  • Liczba podwójna (dviskaita) zachowała się jedynie w niektórych gwarach, a w języku literackim tylko szczątkowo, jak np. w powiedzeniu:
    Saldu kaip du medu – dosł. Słodko jak dwa miody
  • Niektóre rzeczowniki w języku litewskim są tylko pojedyncze, np.:
    a) wyrazy o znaczeniu abstrakcyjnym: drąsa – odwaga, grožis – piękno, šiluma – ciepło, nepriklausomybė – niezależność
    b) rzeczowniki oznaczające zbiorowość: augalija – roślinność, laivynas – flota, inteligentija – inteligencja, jaunimas – młodzież
    c) nazwy materiałów i substancji: actas – ocet, kava – kawa, betonas – beton, pienas – mleko, cukrus – cukier
    i inne
  • Tylko w liczbie mnogiej występują rzeczowniki:
    a) nazwy przedmiotów kilkuczęściowych: žirklės – nożyce, vartai – wrota, durys – drzwi, akiniai – okulary, marškiniai – koszula, kailiniai – kożuch
    b) nazwy niektórych substancji, materiałów, produktów spożywczych: klijai – klej, miltai – mąka, sultys – sok, dujos – gaz, dulkės – kurz, pelenai – popiół
    c) nazwy niektórych odcinków czasu: metai – rok, paryčiai – świt, jutrzenka
    d) większość świąt i uroczystości: Velykos – Wielkanoc, Joninės – dzień św. Jana, vestuvės – wesele, laidotuvės – pogrzeb, atostogos – urlop
    e) nazwy stron świata: rytai – wschód, vakarai – zachód, pietūs – południe
    ale: šiaurė – północ (l.poj.)

Przypadek (linksnis)

W litewskim języku literackim jest 7 przypadków:

  • mianownik (vardininkas) – kas? „kto? co?”
  • dopełniacz (kilmininkas) – ko? „kogo? czego?”
  • celownik (naudininkas) – kam? „komu? czemu?
  • biernik (galininkas) – ką? „kogo? co?”
  • narzędnik (įnagininkas) – kuo? „kim? czym?”
  • miejscownik (vietininkas) – kame? „dosł. w kim? w czym?” kur? „gdzie?”
  • wołacz (šauksmininkas)

W gwarach oraz szczątkowo w języku literackim zachowały się też przypadki przestrzenne:

  • wewnętrzne:
    • inessivus (jako jedyny kontynuowany w języku literackim), np.:
    vandenyje, vandenyj, vandeny „w wodzie”
    • illativus (formy liczby poj. dość często są używane w mowie potocznej), np.:
    vandenin „dosł. w wodę”
    miškan „dosł. w las”
  • zewnętrzne:
    • adessivus (zachował się jedynie w gwarach), np.:
    dukteriep „u córki”
    žmoniep „u ludzi”
    • allativus (w języku literackim jest używanych kilka wyrazów w tej formie), np.:
    rudeniop „ku jesieni”
    vakarop „ku wieczorowi”

W języku litewskim wyróżnia się 5 deklinacji rzeczownikowych.

Deklinacja I

Należą do niej rzeczowniki rodzaju męskiego, które w mianowniku liczby pojedynczej mają końcówki -as, -ias, -is, -ys, np.:

kalnas – góra, vėjas – wiatr, elnias – jeleń, brolis – brat, arklys – koń
Liczba pojedyncza
M. kalnas vėjas elnias brolis arklys
D. kalno vėjo elnio brolio arklio
C. kalnui vėjui elniui broliui arkliui
B. kalną vėją elnią brolį arklį
N. kalnu vėju elniu broliu arkliu
Ms. kalne vėjyje elnyje brolyje arklyje
W. kalne vėjau elni broli arkly
  • Rzeczowniki I deklinacji – nazwy profesji, zawodów, które mają sufiks -toj- i końcówkę -as, np. mokytojas „nauczyciel”, gydytojas „lekarz”, w wołaczu liczby pojedynczej mają końcówkę -au, charakterystyczną dla III paradygmatu.
Liczba mnoga
M. kalnai vėjai elniai broliai arkliai
D. kalnų vėjų elnių brolių arklių
C. kalnams vėjams elniams broliams arkliams
B. kalnus vėjus elnius brolius arklius
N. kalnais vėjais elniais broliais arkliais
Ms. kalnuose vėjuose elniuose broliuose arkliuose
W. kalnai vėjai elniai broliai arkliai
Deklinacja II

Do II deklinacji należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które w mianowniku l. poj. mają końcówki -a, -ia, -ė, np.:

liepa – lipa, žinia – wieść, nowina, žolė – trawa
Liczba pojedyncza
M. liepa žinia žolė
D. liepos žinios žolės
C. liepai žiniai žolėi
B. liepą žinią žolę
N. liepa žinia žole
Ms. liepoje žinioje žolėje
W. liepa žinia žole
  • Według paradygmatu II odmieniają się również rzeczowniki dwurodzajowe z końcówką rodzaju żeńskiego.
  • Nazwiska męskie z końcówkami mianownika l. poj. -a, -ia i -ė odmieniają się w liczbie pojedynczej według paradygmatu II deklinacji, zaś w liczbie mnogiej według deklinacji I.
Liczba mnoga
M. liepos žinios žolės
D. liepų žinių žolių
C. liepoms žinioms žolėms
B. liepas žinias žoles
N. liepomis žiniomis žolėmis
Ms. liepose žiniose žolėse
W. liepos žinios žolės
Deklinacja III

Należą do niej rzeczowniki z końcówką -is, w większości rodzaju męskiego i kilka rodzaju żeńskiego, np.:

akis (r. ż.) – oko, dantis (r. m.) – ząb
Liczba pojedyncza Liczba mnoga
M. akis dantis akys dantys
D. akies danties akių dantų
C. akiai dančiui akims dantims
B. akį dantį akis dantis
N. akimi dantimi akimis dantimis
Ms. akyje dantyje akyse dantyse
W. akie dantie akys dantys
Deklinacja IV

Należą do niej rzeczowniki rodzaju męskiego z końcówkami -us, -ius, np.:

sūnus – syn, vaisius – owoc
Liczba pojedyncza Liczba mnoga
M. sūnus vaisius sūnūs vaisiai
D. sūnaus vasiaus sūnų vaisių
C. sūnui vaisiui sūnums vaisiams
B. sūnų vaisių sūnus vaisius
N. sūnumi vaisiumi sūnumis vaisiais
Ms. sūnuje vaisiuje sūnuose vaisiuose
W. sūnau vaisiau sūnūs vaisiai
Deklinacja V

Do V deklinacji należą rzeczowniki z końcówką -uo rodzaju męskiego, np.:

akmuo – kamień, šuo – pies

oraz dwa rzeczowniki rodzaju żeńskiego:

sesuo – siostra, duktė – córka
Liczba pojedyncza
M. akmuo šuo sesuo duktė
D. akmens šuns sesers dukters
C. akmeniui šuniui seseriai dukteriai
B. akmenį šunį seserį dukterį
N. akmenimi šunimi seserimi dukterimi
Ms. akmenyje šunyje seseryje dukteryje
W. akmenie šunie seserie dukterie
Liczba mnoga
M. akmenys šunys seserys dukterys
D. akmenų šunų seserų dukterų
C. akmenims šunims seserims dukterims
B. akmenis šunis seseris dukteris
N. akmenims šunimis seserimis dukterimis
Ms. akmenyse šunyse seseryse dukteryse
W. akmenys šunys seserys dukterys

Przymiotnik (būdvardis)

Przymiotniki litewskie odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje.

Rodzaj i liczba

Tabela końcówek rodzajowych przymiotników:

Rodzaj Liczba pojedyncza Przykłady Rodzaj Liczba mnoga Przykłady
męski -as baltas – biały, geltonas – żółty męski -i balti – biali, geltoni – żółci, dideli – duzi
-ias žalias – zielony, kurčias – głuchy -i žali – zieloni, kurti – głusi
-is didelis – duży, auksinis – złoty, tamsiaplaukis – ciemnowłosy -iai auksiniai – złoci, tamsiaplaukiai – ciemnowłosi
-us puikus – wspaniały, sunkus – ciężki, baisus – straszny -ūs puikūs – wspaniali, sunkūs – ciężcy, baisūs – straszni
żeński -a balta – biała, geltona – żółta żeński -os baltos – białe, geltonos – żółte
-ia žalia – zielona, kurčia – głucha -ios žalios – zielone, kurčios – głuche,
-ė didelė – duża, auksinė – złota, tamsiaplaukė – ciemnowłosa -ės didelės – duże, auksinės – złote, tamsiaplaukės – ciemnowłose
-i puiki – wspaniała, sunki – ciężka, baisi – straszna -ios puikios – wspaniałe, sunkios – ciężkie, baisios – straszne
  • Oprócz form rodzajów męskiego i żeńskiego, we współczesnym języku litewskim zachowały się szczątki rodzaju nijakiego przymiotników jakościowych. Przymiotniki rodzaju nijakiego mają końcówki -a, -ia i -u, np.
balta – białe, žalia – zielone, puiku – wspaniałe

Formy przymiotnikowe rodzaju nijakiego są tłumaczone na język polski jako przysłówki, jednak w języku litewskim nigdy przysłówków nie zastępują. Są używane m.in. w zdaniach bezpodmiotowych w funkcji orzecznika, np.:

Šiandien labai šalta. – Dzisiaj było zimno.
Ar tau čia nebaisu? – Czy ci tutaj nie strasznie?

W języku litewskim istnieją również przymiotniki zaimkowe (įvardžiuatiniai būdvardžiai), powstałe jako złożenia przymiotników z zaimkami, np. gražus + jis (on) – gražusis „ten piękny”, graži + ji (ona) – gražioji „ta piękna”. Oczywiście nie wszystkie przymiotniki mogą być używane w formach zaimkowych, od przymiotników relacyjnych ani o rodzaju nijakim nie tworzy się ich.

Zdrobnienia litewskich przymiotników najczęściej tworzy się za pomocą przyrostków -utis (-utė- r.ż.), -ytis (-ytė), -ukas (-ukė), np. saldus – saldutis „słodziutki”, plonas – plonytis „cieniutki”, maža – mažulė „malutka”.

Stopniowanie przymiotników (būdvardžių laipsniavimas)

W języku litewskim są trzy podstawowe stopnie przymiotników: równy, wyższy i najwyższy. Formy stopnia wyższego i najwyższego są tworzone regularnie od tematu formy w stopniu równym. W języku litewskim nie ma charakterystycznego dla języka polskiego i wielu innych języków supletywizmu form najczęściej używanych przymiotników, np.:

lit. geras – geresnis
pol. dobry – lepszy
Forma stopnia wyższego

Stopień wyższy jest tworzony przyrostkiem -esnis od przymiotników rodzaju męskiego i -esnė od przymiotników rodzaju żeńskiego, np.:

mažas – mažesnis, maža – mažesnė
mały – mniejszy, mała – mniejsza
žalias – žalesnis, žalia – žalesnė
zielony – zieleńszy, zielona – zieleńsza
didis – didesnis, didi – didesnė
wielki – większy, wielka – większa
Forma stopnia najwyższego

Stopień najwyższy jest tworzony za pomocą przyrostków -iausias (rodzaj męski) i -iausia (rodzaj żeński), np.:

mažas – mažesnis – mažiausias
maža – mažesnė – mažiausia
žalias – žalesnis – žaliausias
žalia – žalesnė – žaliausia

Oprócz trzech podstawowych istnieje też stopień tworzony przyrostkami -ėlesnis, -ėlesnė. Formy tego stopnia wyrażają mniejsze natężenie cechy niż forma stopnia wyższego, ale większe niż stopnia równego.

Odmiana przymiotników

W języku litewskim wyróżnia się trzy paradygmaty deklinacyjne przymiotników.

Rodzaj męski:

Liczba pojedyncza
Deklinacja I Deklinacja II Deklinacja III
M. jaunas žalias gražus didelis stiklinis
D. jauno žalio gražaus didelio stiklinio
C. jaunam žaliam gražiam dideliam stikliniam
B. jauną žalią gražų didelį stiklinį
N. jaunu žaliu gražiu dideliu stikliniu
Ms. jauname žaliame gražiame dideliame stikliniame
W. jaunas žalias gražus dideli stiklini

Zaimek (įvardis)

W formie grzecznościowej, zwracając się do osoby starszej lub z którą łączy nas niewielki stopień znajomości itp., używa się zaimka jūs w połączeniu z czasownikiem w liczbie mnogiej, np. Pone profesoriau, labai malonu Jus matyti – Panie profesorze, bardzo miło Pana widzieć. Tę samą, grzecznościową funkcję, może pełnić również wyraz tamsta, będący skróconą formą zwrotu „tavo mylista” (wasza miłość), np. Seniai tamsta pas mus sveciavaisi – dawno Pan u nas nie gościł. Współcześnie jednak zwrot z tym wyrazem zaczyna być już odbierany trochę przestarzale, najczęściej więc używa się w tej funkcji zaimka jūs.

ja aš my mes
ty tu wy jūs
on, ona jis, ji oni, one jie, jos

Zachowane zostały też formy liczby podwójnej: mudu – my dwaj, mudvi- my dwie, judu, judvi – wy dwoje/dwie, juodu- oni oboje, jiedvi- one obie.

Do zaimków dzierżawczych należą: manas, mana – mój(-a), tavas, tava – twój(-a), savas, sava – swój(-a), jo, jos – jego, jej, mūsų – nasz, jūsų – wasz, jų – ich. Zwykle w języku potocznym zamiast literackiego „manas” i „tavas” używa się skróconych form mano i tavo, np. Tai mano brolis ir mano sesuo- to mój brat i moja siostra.

Czasownik

System czasowników w języku litewskim jest bardzo rozbudowany i wyróżnia się wielością form – posiada aż trzynaście imiesłowów. Ponadto czasowniki dzielą się tak jak w polskim na dokonane oraz niedokonane, i jak wszystkie języki indoeuropejskie na przechodnie i nieprzechodnie.

Czasy

  • Czas teraźniejszy (esamasis laikas)- wyraża czynność równoczesną z chwilą rozmowy, np. Jis visą vakarą sėdi prie kompiuterio- on cały wieczór siedzi przy komputerze. Negację tworzy się przez dodanie przedrostku ne-, np. dirba – nedirba „nie pracuje”. Zwrotność wyraża formant -s, np. rengti „ubierać” – rengtis „ubierać się”, lenkti „zginać” – lengtis „zginać się”.

Odmiana czasownika būti – być.

Liczba poj. Liczba mnoga
aš esu mes esame
tu esi jūs esate
jis, ji yra jie, jos yra

Bezokoliczniki są zakończone na -ti. Końcówki koniugacyjne:

aš -(i)u mes -me
tu -i jūs -te
jis, ji -Ø jie, jos -Ø

np. tikėti – tikiu, tiki, tiki, tikime, tikite, tiki „wierzyć”

nešti – nešu, neši, neša, nešame, nešate, neša „nieść”
  • Czas przeszły jednokrotny (būtasis kartinis laikas) – wyraża czynność, która odbyła się lub trwała i zakończyła przed momentem rozmowy, np. Mano draugas jau atvažiavo – mój kolega już przyjechał. Może być też używany przy opisywaniu stanu o nieokreślonym czasie trwania, np. Ežeras ir upė buvo tarp miškų- jezioro i rzeka znajdowały się (dosł. były) wśród lasów.
  • Czas przeszły wielokrotny (būtasis dažninis laikas) – używa się go, kiedy mowa o czynności powtarzającej się w przeszłości, ale nieokreśloną liczbę razy, np. Kas vasarą važiuodavome prie jūros- co lato jeździliśmy nad morze. Formy osobowe są tworzone od tematu czasownika za pomocą formantu -dav(o)-, np. groti – grodavome „graliśmy, grywaliśmy”.
  • Czas przyszły (būsimasis laikas) – tworzony za pomocą formantu -s(i)- i końcówek osobowych, np. miegoti „spać” – miegosiu.
  • Czasy złożone równoległe (sudėtiniai pradėtiniai laikai) – wyrażają czynność zaczętą przed rozpoczęciem innej czynności i trwającą równocześnie z nią. Są tworzone za pomocą czasownika posiłkowego būti oraz imiesłowów czynnych czasu teraźniejszego, np. Juras jau buvo beatkeliąs atvykstantiems vartus, bet juos vėl privėrė- Juras już zamierzał otworzyć przybywającym bramę (dosł. był otwierający dla przybywających bramę), ale ją znów przymknął.
  • Czasy złożone uprzednie (sudėtiniai atliktiniai laikai) – wyrażają stan, będący rezultatem wcześniejszych czynności, związany z konkretnym momentem teraźniejszości, przyszłości lub przeszłości. Tworzony jest z czasownika posiłkowego būti i imiesłowu czynnego czasu przeszłego jednokrotnego, np. Aš jau esu girdėjusi jį dainuojant- ja już słyszałam, jak on śpiewa (dosł. jestem już usłyszawszy jego śpiewając).

Tryby (nuosakos)

  • Tryb rozkazujący (liepiamoji nuosaka) – można go utworzyć dla 2. osoby l. poj. i 1. i 2. osoby l. mnogiej, za pomocą końcówek: tu- -k(i), mes- -kime, jūs- -kite, np.:
    mokyti ‘uczyć’ – mokyk ‘ucz’, mokykis ‘ucz się’, mokykime – ‘uczmy’, mokykimės- ‘uczmy się’, mokykite – ‘uczcie’, mokykitės – ‘uczcie się’.
  • Tryb przypuszczający (tariamoji nuosaka) – wyrażany za pomocą końcówek: aš- -čiau, tu- -tum, -tumei, jis, ji- -tų, mes- -tume, -tumėme, jūs- -tute, -tumėte, jie, jos- -tų. W mowie potocznej częściej używa się krótszego formantu dla 2. osoby liczby poj. i mnogiej. Np. Jei turėtume savo laivą, apiplauktume juo visą žemę – jeśli mielibyśmy własny statek, opłynęlibyśmy na nim całą ziemię.
  • Tryb nieświadka (netiesioginė nuosaka) – używa się go, gdy chcemy podkreślić, że przekazywana informacja pochodzi z innego źródła niż nasze, gdy wyrażamy własną opinię o czynności tylko na podstawie jej rezultatów oraz gdy chcemy wyrazić zaskoczenie lub zdziwienie jakąś nagle spostrzeżoną czynnością.

Imiesłowy (dalyviai)

Liczebnik (skaitvardis)

Odpowiada na pytanie Keli?, Kelios? – ile?, Kelintas?, Kelinta? – który (-a)?.

liczebnik litewski
1 vienas
2 du, dvi
3 trys
4 keturi, keturios
5 penki, penkios
6 šeši, šešios
7 septyni, septynios
8 aštuoni, aštuonios
9 devyni, devynios
10 dešimt
11 vienuolika
12 dvylika
13 trylika
14 keturiolika
15 penkiolika
16 šešiolika
17 septyniolika
18 aštuoniolika
19 devyniolika
20 dvidešimt
30 trisdešimt
40 keturiasdešimt
50 penkiasdešimt
60 šešiasdešimt
70 septyniasdešimt
80 aštuoniasdešimt
90 devyniasdešimt
100 šimtas
1000 tūkstantis

Słowotwórstwo

Nazwy wykonawców czynności (veikėjų pavadinimai)

W języku litewskim nazwy wykonawców czynności oraz profesji, zawodów są tworzone przyrostkami przeważnie od tematu czasownika.

Najczęściej używanymi przyrostkami są:

  • -tojas, -toja
    gydy- ti „leczyć” – gydytojas „lekarz”, gydytoja „lekarka”
    moky- ti „uczyć” – mokytojas' „nauczyciel”, mokytoja „nauczycielka”
    mokė- ti „płacić” – mokėtojas „płatnik”, mokėtoja „płatniczka”
  • -ėjas, -ėja
    glob- oti „opiekować się” – globėjas „opiekun”, globėja „opiekunka”
    kirp- ti „strzyc” – kirpėjas „fryzjer”, kirpėja „fryzjerka”
  • -lys, -lė
    pirk- ti „kupować” – pirklys „kupiec”
  • -ovas, -ovė
    vald- yti „władać” – valdovas „władca”, valdovė „władczyni”
  • -inys, -inė
    mok- yti „uczyć” – mokinys „uczeń”, mokinė „uczennica”
    ting- ėti „lenić się” – tinginys „leń”
  • -ikas, -ikė
    bėg- ti „biec” – bėgikas „biegacz”, bėgikė „biegaczka”
    plauk- ti „pływać” – plaukikas „pływak”, plaukikė „pływaczka”
  • -ininkas, -ininkė (dodawane do tematów rzeczowników)
    darb- as „praca” – darbininkas „pracownik”, darbininkė „pracowniczka”
    krepš- ys „kosz” – krepšininkas „koszykarz – sportowiec”, krepšininkė „koszykarka – sportsmenka”

Nazwy narzędzi (įrankių pavadinimai)

  • -tuvas
    lėk- ti „lecieć” – lėktuvas „samolot”
    šau- ti „strzelać” – šautuvas „strzelba”
  • -tuvė
    kep- ti „smażyć” – keptuvė „patelnia”
    trin- ti „trzeć” – trintuvė „tarka”
  • -iklis
    jung- ti „włączać” – jungiklis „wyłącznik”
    var- yti „napędzać” – variklis „motor”
  • -klas
    gin- ti „bronić” – ginklas „broń”
    turė- ti „trzymać” – turėklas „poręcz”
  • -yklė
    taup- yti „oszczędzać” – taupyklė „skarbonka”
    rod- yti „wskazywać” – rodyklė „strzałka”

Nazwy miejsc (vietų pavadinimai)

Do najczęstszych przyrostków należą:

  • -ynas (rzeczowniki z tym przedrostkiem mają znaczenie skupiska rzeczy, przedmiotów)
    berž- as „brzoza” – beržynas „las brzozowy”
    knyg- a „książka” – knygynas „księgarnia”
    vynuog- ė „winogrono” – vynougynas „plantacja winogron, winnica”
  • -ynė
    maud- ytis „kąpać się” – maudynė „kąpielisko”
  • -inė
    pelen- ai „popiół” – peleninė „popielniczka”
    pinig- as „pięniądz” – piniginė „portfel”
    plyt- a „cegła” – plytinė „cegielnia”
    vaist- ai „leki” – vaistinė „apteka”
  • -uma
    dyk- as „pusty” – dykuma „pustynia”
    saus- as „suchy” – sausuma „ląd”
  • -ystė
    karal- ius „król” – karalystė „królestwo”
    vyskup- as „biskup” – vyskupystė „biskupstwo”
  • -ykla
    kirp- ti „ścinać” – kirpykla „fryzjer”
    mok- yti „uczyć” – mokykla „szkoła”
    plau- ti „myć” – plovykla „myjnia”

Kilka zwrotów w języku litewskim

Lietuviškai po litewsku
laba diena dzień dobry
prašau, prašom proszę
ačiū, dėkui dziękuję
kiek? ile
taip tak
ne nie
atsiprašau przepraszam
nesuprantu nie rozumiem
(ar) kalbate angliškai? Mówi Pan/Pani po angielsku?
Kur yra...? Gdzie jest...?
lenkiškai po polsku
Esu lenkas. (lenkė) Jestem Polakiem. (Polką)
Mano vardas... Nazywam się...

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ aboutworldlanguages.com: Baltic Branch. [dostęp 2014-11-30]. (ang.).
  2. ↑ Adapted from Lituanus Lituanus.org.
  3. ↑ Vytautas Ambrazas, Alexas Girdenis, Kazys Morkūnas, et al: Lietuvių kalbos enciklopedija. Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos inst, 1999, s. 497–498. ISBN 5-420-01433-5. (lit.).
  4. ↑ Girdenis, Aleksas.Teoriniai lietuvių fonologijos pagrindai (Teoretyczne podstawy fonologii litewskiego), wyd. 2., Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos inst., 2003. s. 68–72. ISBN 5-420-01501-3 (lit.).
  5. ↑ A. Pakerys. Bendrinės lietuvių kalbos fonetika Vilnius, 1995.
  6. ↑ Girdenis, Aleksas.Teoriniai lietuvių fonologijos pagrindai (lit.) (Teoretyczne podstawy fonologii litewskiej), wyd. 2., Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos inst., 2003. s. 222–232. ISBN 5-420-01501-3.
  7. ↑ a b Vadinamųjų sutaptinių dvibalsių [ie uo] garsinė ir fonologinė sudėtis | Girdenis | Baltistica.
  8. ↑ Phonetic invariance and phonological stability: Lithuanian pitch accents Grzegorz Dogil & Gregor Möhler, 1998 [1].
  9. ↑ Wymowa. Lietpol.eu. [dostęp 2014-07-13].
  10. ↑ Tekst najstarszego rękopisu w języku litewskim. [dostęp 2018-09-05]. (lit.).
  11. ↑ Mariusz Leńczuk, Giedrius Subačius, Wiesław Wydra. The Earliest Known Lithuanian Glosses (~1520–1530). „Archivum Lithuanicum 12”, s. 31–70, 2010. Lietuvių kalbos institutas. ISSN 1392-737X. (ang.). 
  12. ↑ Giulio Ruggieri: Obraz dokładny Królestwa Polskiego wystawiony Piusowi piątemu przez księdza Ruggieri, powracającego z poselstwa do Zygmunta Augusta w 1568 roku. PAN Biblioteka Kórnicka, 1568, s. 22–23.
  13. ↑ Jan Karłowicz: O języku litewskim. Kraków: 1875, s. 208–209.
  14. ↑ Maciej Stryjkowski: Kronika, polska, litewska, żmódzka i wszystkiej rusi M. S. – wydanie nowe będące dokładnem powtórzeniem wydania pierwotnego królewieckiego z roku 1582 poprzedzone wiadomością o życiu i pismach. S. – przez M. Malinowskiego, oraz rozprawą o latopiscach ruskich przez Daniłowicza, pomnożone przedrukiem dzieł pomniejszych S. – według pierwotnych wydań, Tom 1. Warszawa: 1846, s. 146.
  15. ↑ Maciej Stryjkowski: Kronika, polska, litewska, żmódzka i wszystkiej rusi M. S. – wydanie nowe będące dokładnem powtórzeniem wydania pierwotnego królewieckiego z roku 1582 poprzedzone wiadomością o życiu i pismach. S. – przez M. Malinowskiego, oraz rozprawą o latopiscach ruskich przez Daniłowicza, pomnożone przedrukiem dzieł pomniejszych S. – według pierwotnych wydań, Tom 1. Warszawa: 1846, s. 79.
  16. ↑ (red.) Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene, Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo, Kraštotvarka, Kaunas, 1999, ISBN 9986-892-34-1, s. 125.
  17. ↑ Žaneta Markevičiene, Janina Macukonienė, Būdvardžių ypatumai Lenkijos lietuvių šnektose, „Acta Baltico Slavica”, 30, 2006, s. 533–540.
  18. ↑ Asta Leskauskaitė, The phonetic changes of the contemporary Lithuanian dialects: Punskas and Seinai subdialect example, „3rd International Scientific Conference Contemporary Research in Phonetics and Phonology: Methods, Aspects and Problems. Abstracts”, Ryga: LU Latviešu valodas institūts, 2016, s. 9, ISBN 978-9984-742-82-3 (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Języki bałtyckie
Języki
zachodniobałtyckie †
Języki
wschodniobałtyckie
Języki Unii Europejskiej

Unia Europejska

Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_litewski