Herbert Spencer

Data i miejsce urodzenia	27 kwietnia 1820 Derby
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1903 Brighton
Zawód, zajęcie	filozof, socjolog
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Herbert Spencer (ur. 27 kwietnia 1820 w Derby, zm. 8 grudnia 1903 w Brighton) – angielski filozof i socjolog, jeden z twórców socjologii, przedstawiciel organicyzmu i ewolucjonizmu. Uchodzi za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli pierwszej formy pozytywizmu^[1].

Herbert Spencer był przedstawicielem organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych. W drugiej połowie XIX wieku bardzo popularny, na początku XX coraz bardziej zapominany. Sporą popularność zyskał na kontynencie amerykańskim. Obecnie jego myśl przeżywa renesans w twórczości Jonathana H. Turnera. Wywarł też znaczący wpływ na myśl ewolucyjną Talcotta Parsonsa i Gerharda Lenskiego. Jego koncepcja ewolucji społecznej jako procesu wzrastającej złożoności połączonej z integracją stanowi punkt wyjścia większości teorii neoewolucyjnych w socjologii. Wprowadził do socjologii takie terminy jak funkcja, system, instytucja, spopularyzował inne terminy jak: społeczeństwo przemysłowe, struktura społeczna, organizacja.

Spencer sformułował jeszcze przed Darwinem filozoficzną teorię ewolucji. Choć uznał, że odkrycia Karola Darwina w pełni potwierdzają jego koncepcje, nie zdecydował się na przejęcie sformułowań brytyjskiego biologa. Sam Darwin uznawał Spencera za najwybitniejszego filozofa angielskiego tej epoki. Jego zdaniem ewolucja przebiega na wszystkich poziomach rzeczywistości: nieorganicznym, organicznym i nadorganicznym (społeczeństwo), oraz wytworów życia nadorganicznego (kultura), przy czym zakładał, że zjawisk jednego poziomu nie da się zredukować do poziomu niższego, chociaż prawa w każdym z wymienionych rodzajów ewolucji są takie same. Uważał, że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świecie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym: wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw:

• Rzeczywistość społeczna wywodzi się z przyrodniczej – zachodzi między nimi jedynie różnica stopnia złożoności.
• Instytucje społeczne są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie niespołecznego z natury człowieka do naturalnego stanu współpracy ze społeczeństwem.

Ewolucja według Spencera polega na trzech zachodzących równocześnie procesach: integracji, dyferencjacji i wzrostu określoności. Przebiega ona w rozmaitych kierunkach, gdyż każde społeczeństwo usiłuje lepiej lub gorzej dostosować się do odmiennych warunków (przyrodniczych i społecznych). Dopiero walka między społeczeństwami (militarna lub gospodarcza) prowadzi do wyselekcjonowania typów najsprawniejszych. Sama ewolucja następuje jednak naprzemiennie z dysolucją.

Wyróżnił 3 rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe. Uważał, że wojna to agresja, obrona i rozkazy. Podstawą prawa natury było prawo równej wolności, ustrój liberalny, bo to on wyzwalał pełnię aktywności jednostki. Państwo to organizacja stabilna, państwo w przyszłości ma być przemysłowe, wolne i sprawiedliwe. Zakładał, że każde społeczeństwo i społeczeństwo globalne będzie ewoluować od militaryzmu do industrializmu. Ewolucja zdaniem Spencera polega na stopniowym, postępowym różnicowaniu się części. Spencer wywodził ewolucjonistyczną etykę z teorii „walki o byt”: dobre jest to, co służy przystosowaniu i rozwojowi. Należy w tym celu wspierać silnych, a nie słabych i upośledzonych przez naturę.

Spencer także zajął się badaniami nad rozwojem religii. Podobnie jak Edward Tylor uznawał jej stadialny rozwój. Uważał za pierwotną formę religii manizm, czyli wiarę w dusze przodków. Poszukiwał źródeł religii u ludzi pierwotnych. Twierdził, że człowiek pierwotny zauważając dualizm wielu zjawisk występujących w naturze (np. wschody, zachody słońca, księżyca itp.) przeniósł ów dualizm na swoje życie (sen, marzenia senne). W ten sposób zdaniem Spencera wykształciła się wiara w istnienie ponadnaturalnej sfery, rządzonej siłami. Jest to nawiązanie do animizmu i animatyzmu Tylora. Spencer jest też nowożytnym odnowicielem euhemeryzmu, zgodnie z którym bogowie powstali w rezultacie apoteozy wybitnych jednostek, która zwykle rozpoczynała się jeszcze za ich życia, a nasilała się po śmierci.

Ewolucjonizm Herberta Spencera miał istotny wpływ na poglądy filozofów medycyny, utożsamianych ze „starszą” polską szkołą filozofii medycyny^[2].

• "Social Statics" (1851) („Statyka społeczna”)
• "A System of Synthetic Philosophy" („Program systemu filozofii syntetycznej”, wydane w 10 tomach w latach 1862- 1893, z czego 3 najbardziej znane to: "Principles of Biology" (1864–1867), "Principles of Psychology" (1870–1872) oraz "Principles of Sociology" (1876–1896).
• "Education" (1861)
• "The Study of Sociology" (1873)
• "The Man Versus the State" (1884)
• "Autobiography" (1904)

• O wychowaniu umysłowym moralnym i fizycznym, tł. Antoni Peretiatkowicz, wstępem i komentarzem opatrzył Ryszard Wroczyński, wyd. 1: Wrocław 1960, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, wyd 2: Warszawa 2002, Wyd. „Żak”, ISBN 83-88149-79-2 (Education intelectual, moral and physical)
• Jednostka wobec państwa, tł., uswpółcześnił, wstępem i przypisami opatrzył Adam Bosiacki, Warszawa 2002, Wyd. „Liber”, ISBN 83-7206-071-1 (Man versus the state 1884)
• 1883, Szkice filozoficzne cz.I, II, Warszawa, Wydawnictwo i. T.T.Jeża.
• 1884, Fizjologia śmiechu, przeł. J. Goldszmit, Warszawa, Księgarnia G. Centnerszerwa.
• 1884, Wstęp do socyologii, przeł. H. Goldberg, Warszawa, Nakład Gebethnera i Wolffa.
• 1884, Zasady etyki [t.1], przeł. J. Karłowicz, Warszawa, Skład Główny w biurze i ekspedycyi Spółki Nakładowej.
• 1889, Pierwsze zasady, przeł. J.K. Potocki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu.
• 1889-1891, Zasady socjologii, cz. I-VI, przeł. J.K. Potocki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu.
• 1898, Zasady socjologii, cz.VII, Instytucje zawodowe, przeł. Jan Stecki, Warszawa, Wydawnictwo Głosu.
• 1907, Zasady socjologii, streszczenie, przeł. A. Wróblewski, Warszawa, ARCTA.
• 1908, Zasady socjologii cz.IV streszczenie, przeł. A. Wróblewski, Warszawa, ARCTA.
• Leszek Kasprzyk Spencer, Warszawa 1967, Wiedza Powszechna, s. 167, seria Myśli i Ludzie (zawiera wybór pism w tłumaczeniu Haliny Krahelskiej).

 Wykaz literatury uzupełniającej: Herbert Spencer.

• Polska szkoła filozofii medycyny. Przedstawiciele i wybrane teksty źródłowe, pod redakcją Michała Musielaka i Jana Zamojskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010.
• Jurij Melwil: Puknk kulminacyjny pierwszej formy pozytywizmu. H. Spencer. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 513–517. (pol.).
• Tatarkiewicz Władysław: Historia Filozofii. T. III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 72-79. ISBN 83-01-13853-X.
• „Przegląd Filozoficzny” 1904, R.7, z. 2 (numer poświęcony Spencerowi) w nim: I. Halpern „Herbert Spencer (27.4.1820- 8.12.1903)”; W.M. Kozłowski „Monizm Spencera”; Massonius Marjan „Agnostycyzm”; J. Nusbaum „Herbert Spencer jako biolog”; Krzywicki Ludwik „Socjologia Spencera”; St. Brzozowski „Etyka Spencera”; Kozłowski, Mieczysław „Psychologia Spencera”; Struve, Henryk „Notatki o Spencerze” („Pogrzeb Spencera”, „Testament Spencera”, „O trybie życia Spencera”); Demby „Spencer w piśmiennictwie polskim”.
• Leszek Kasprzyk „Spencer”, Warszawa 1967, Wiedza Powszechna, s. 167, seria „Myśli i Ludzie”
• Sękowski Marek, „Spencer i pozytywizm warszawski”, Lublin 1986.
• Kaczmarek Kamil, „Herbert Spencer a problemy socjologii religii”, Poznań 2007.
• Olgierd Górecki, „Obrona państwa ograniczonego. Polityczno-prawna doktryna Herberta Spencera”, Kraków 2013.

• DavidD. Weinstein DavidD., Herbert Spencer, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 19 stycznia 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-30]  (ang.).
• Polskie przekłady dzieł socjologicznych Spencera
• Polskie tłumaczenie artykułu „Prawo do ignorowania państwa” (rozdział XIX książki „Statyka społeczna”)
• wybrane dzieła Spencera(ang.)
• WilliamW. Sweet WilliamW., Herbert Spencer, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-09-18]  (ang.).
• Dzieła Herberta Spencera w bibliotece Polona