Helena Dłuska

Data i miejsce urodzenia	13 kwietnia 1892 Paryż
Data i miejsce śmierci	16 października 1921 Chicago
Przyczyna śmierci	zatrucie gazem świetlnym
Zawód, zajęcie	taterniczka
Rodzice	Kazimierz, Bronisława
Krewni i powinowaci	Maria Skłodowska-Curie (ciotka) Irène Joliot-Curie (kuzynka)

Helena Dłuska (ur. 13 kwietnia^[1] 1892 w Paryżu, zm. 16 października 1921^[2] w Chicago) – polska taterniczka, publicystka, działaczka polityczna.

Urodziła się jako córka dwojga lekarzy – Kazimierza Dłuskiego i Bronisławy ze Skłodowskich, starszej siostry Marii Skłodowskiej^[3]. Miała młodszego brata Jerzego, który zmarł w wieku pięciu lat z powodu zapalenia opon mózgowych. Jej ojcem chrzestnym prawdopodobnie był Ignacy Jan Paderewski, który był przyjacielem rodziny Dłuskich^[4].

Od najmłodszych lat mieszkała w Zakopanem, gdzie jej rodzice założyli sanatorium chorób płuc^[4], na swoje pierwsze tatrzańskie wspinaczki chodziła już w wieku 16 lat. Wspinała się najczęściej ze swoimi kuzynkami - Ireną Pawlewską i Marią Skłodowską^[4]. Były jednymi z pierwszych samodzielnych taterniczek. W 1906 zaczęła uczęszczać do I Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego w Krakowie przy ulicy Wolskiej 13^[4]. Od 1908 należała do STTT. W tym samym roku została usunięta z gimnazjum za potajemną wycieczkę na drugą stronę Tatr. Trafiła wówczas do I Szkoły Realnej w Krakowie^[4]. W czerwcu 1909 zdała maturę^[4], a w październiku uległa wypadkowi podczas samotnej wspinaczki na Kominach Strążyskich, wskutek czego doznała złamania nogi i obrażeń głowy^[5]. Konsekwencją wypadku było kalectwo stopy, które uniemożliwiało jej dalszą działalność taternicką. Po tym zdarzeniu uprawiała w Tatrach jedynie turystykę, od 1912 była członkinią Sekcji Ochrony Tatr Towarzystwa Tatrzańskiego. W 1913 w liście do Walerego Goetla, przekonywała go do utworzenia parku narodowego w Tatrach^[4].

W 1919 leczyła się w szpitalu psychiatrycznym w Krakowie, a następnie w Warszawie^[4]. W tym czasie interesowała się polityką, udzielała się w PPS, zajmowała się edukacją robotników^[4].

W 1920 wyemigrowała do Chicago z ramienia stronnictwa socjalistycznego z poleceniem głoszenia odczytów na temat socjalistycznych idei w koloniach polskich^[3]. Pracowała w redakcji związanego z PPS pisma „Dziennik Ludowy” w budynku przy Milwaukee Avenue 959^[3]. Relacjonowała m.in. przyjazd Marii Skłodowskiej-Curie i jej córek do USA^[4]. Przebywając w Stanach Zjednoczonych, często udawała się w Góry Skaliste^[6]. Zorganizowała wśród Polonii zbiórkę pieniędzy na rzecz plebiscytu na Górnym Śląsku, została pomówiona o ich defraudację w ramach walki polskich ugrupowań politycznych w USA, co negatywnie wpłynęło na stan jej zdrowia psychicznego^[4].

Zmarła w nocy z 15 na 16 października 1921 w redakcji gazety, gdzie zatruła się doprowadzanym do lampy gazem świetlnym^[7]. Przyjęto, że przed pójściem spać zapomniała zakręcić ulatniający się gaz^[3]. Liczne źródła podają błędną datę jej śmierci (wrzesień 1922), w rzeczywistości nie doczekała swoich 30. urodzin.

Helena Dłuska nie ma swojego grobu. Jej prochy zostały przywiezione z Ameryki i zaginęły w powstaniu warszawskim w 1944^[2]. Staraniem Ewy Wójcik-Wichrowskiej, aktorki Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi, na grobie jej ojca znajduje się tablica, która ją upamiętnia^[6]. W 1922 roku jej rodzice przekazali działkę w Aninie wraz z stojącymi tam budynkami Robotniczemu Wydziałowi Wychowania Dziecka i Opieki nad Nim działającemu przy PPS. Utworzono tam świecki dom dziecka imienia Heleny Dłuskiej, którym Bronisława Dłuska opiekowała się do końca swojego życia^[6].

• pierwsze wejście na Świstowy Róg, wraz z Tadeuszem Pawlewskim i Tadeuszem Świerzem,
• pierwsze wejście na Szczyrbski Szczyt nową drogą, od strony Doliny Hlińskiej,
• pierwsze wejście nową drogą na Rówienkową Turnię,
• pierwsze wejście nową drogą na Graniastą Turnię.

• Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1. Brak numerów stron w książce