Eisspeedway

Grodzisko Gnieźninek

Grodzisko Gnieźninek
Gnieźnienice
Zabytek: nr rej. 1358/A z 1972-03-15[1]
Ilustracja
Pozostałości grodziska w 2014 roku
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Miejscowość

Gniezno

Typ budynku

grodzisko

Rozpoczęcie budowy

XI wiek

Zniszczono

XIII wiek

Właściciel

własność komunalna

Położenie na mapie Gniezna
Mapa konturowa Gniezna, blisko centrum u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Grodzisko Gnieźninek”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Grodzisko Gnieźninek”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Grodzisko Gnieźninek”
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego
Mapa konturowa powiatu gnieźnieńskiego, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Grodzisko Gnieźninek”
Ziemia52°32′06,4363″N 17°36′37,5851″E/52,535121 17,610440
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Grodzisko Gnieźninek (dawniej: Gnieźnienice, Gnieźnienek[2], niem. Schweden Schanze[3]) – wczesnośredniowieczne grodzisko, pochodzące z okresu formowania się państwa polskiego (XI wiek), położone w Gnieźnie, na wzgórzu Gnieźninek (123 m n.p.m.[4]), na terenie Parku Miejskiego im. Generała Władysława Andersa.

Historia

Gnieźninek był jednym z trzech niewielkich grodzisk satelitarnych, tworzących system obronny grodu książęcego na Wzgórzu Lecha[a][6]. Obiekt służył ochronie grodu centralnego od strony wschodniej i był spośród nich chronologicznie najmłodszy[7]. Grodzisko posiadało bardzo dobre walory obronne – znajdowało się na wzniesieniu, na silnie zabagnionym terenie, dodatkowo ograniczonym od wschodu niewielką rzeką Srawą[3]. Korzystne i strategicznie ważne położenie wzgórza Gnieźninek było już zresztą wykorzystywane na kilka wieków przed powstaniem obiektu, o czym świadczą odkryte pod wałem grodziska zabytkowe materiały datowane na VI-VII wiek. Gród wybudowano w XI wieku[b][9]. W okresie swojego funkcjonowania pełnił funkcję obronną, obserwacyjną, a także rolę miejsca czasowego schronienia dla okolicznej ludności jednak prawdopodobnie nigdy nie pełnił stałej funkcji mieszkalnej, a wykorzystany był jedynie w okresie występowania potencjalnego zagrożenia. W 1038 roku został przypuszczalnie zniszczony podczas najazdu wojsk czeskich Brzetysława na Polskę[3]. W XII wieku na skutek spalenia wału, gród ostatecznie przestał spełniać swą obronną funkcję, co mogło doprowadzić do jego upadku w następnym stuleciu[9]. W następnych wiekach na terenie dawnego grodziska powstała niewielka osada – Łagiewniki[c]. Jej mieszkańcy trudnili się wytwarzaniem łagwi, czyli beczek. W późniejszym czasie obszar dawnego grodu ulegał stopniowej dewastacji, między innymi na skutek istniejącej w tym miejscu od XVII. wieku strzelnicy, nasadzeń związanych z tworzeniem parku czy robót ziemnych prowadzonych w trakcie budowy torów kolejowych biegnących do pobliskiej rzeźni[3].

Opis

Nasyp kolejowy w pobliżu grodziska – widok współczesny

Gnieźninek był tzw. grodziskiem pierścieniowatym, stożkowatym[11], wybudowanym na planie owalu, zajmującym obszar około 0,4 hektara. Jego wymiary u podstawy wału wynosiły ok. 75 x 50 m, przy wielkości kotlinki wewnętrznej 35 x 25 metrów. Obecnie zachowane wały mają szerokość ok. 8 metrów. W centralnej części majdanu znajduje się wyniesienie o średnicy około 12 m, co może sugerować istnienie w tym miejscu w przeszłości wieży. Od strony północnej umocnienia grodziska zostały częściowo zniszczone przez budowę w 1971 r. strzelnicy LOK, natomiast od strony zachodniej o wał oparto nasyp przebiegającej tu, nieczynnej już, bocznicy kolejowej, prowadzącej do gnieźnieńskiej rzeźni[9].

Badania archeologiczne

W latach 1971–1972 przeprowadzono pod kierownictwem dr Gabrieli Mikołajczyk i prof. Kazimierza Żurowskiego, ratownicze badania wykopaliskowe[12]. Były one konieczne, gdyż pomimo oporu środowiska archeologicznego, obwałowania grodziska zostały częściowo zniszczone podczas robót ziemnych w czasie budowy strzelnicy. Na podstawie badań ustalono, że gród otaczał wał drewniano-ziemny o konstrukcji przekładkowej, szerokości ok. 5 m, wykonany z drewna dębowego przesypanego gliną z piaskiem, dodatkowo oblepiony gliną, który uległ zniszczeniu na skutek spalenia[13]. Wał flankowała od zewnątrz niewielka fosa[9]. Oprócz tego na miejscu wykopalisk odnaleziono pozostałości domostwa, przypuszczalnie spalonego podczas najazdu Brzetysława na Polskę z 1038 roku[3].

Stan obecny

Obecnie pozostałości grodziska porośnięte są niezbyt gęstym drzewostanem. Obszar ten nie jest w żaden sposób oznakowany[14]. Wstęp na teren obiektu jest nieograniczony[9].

Oś czasu

  • VI-VII wiek – pierwsze ślady osadnictwa[9].
  • XI wiek – budowa grodziska[9].
  • 1038 r. – najazd wojsk Brzetysława, zniszczenie obiektu[3].
  • XII wiek – ponowne spalenie grodu[9].
  • XIII wiek – upadek grodziska[15].
  • XVII wiek – powstanie strzelnicy na terenie obiektu[3].
  • 1895 r. – założenie parku miejskiego[3].
  • 1907 r. – w miejscu dawnego grodu powstaje kort tenisowy[12].
  • 1909 r. – budowa torów i nasypu kolejowego, opierającego się bezpośrednio o wały grodziska[12].
  • 1971 r. – budowa strzelnicy LOK, dewastacja obiektu[12].
  • 1971/1972 r. – badania archeologiczne[9].
  • lata 80/90. XX wieku – dewastacja obiektu[12].
  • XXI wiek – częściowe oczyszczenie terenu dawnego grodziska[12].

Legenda

Lucjan Siemieński w swoim dziele pt. "Podania i legendy Polskie, Ruskie i Litewskie" opisał legendę o Pastuszku i Biesie.

„W pobliżu Gniezna są dwa szańce, czyli okopy; jeden z nich zowie się Gnieźninkiem i takie krąży o nim podanie:

Pasali na tym okopie wiejskie pastuchy swoje bydło; jeden z nich, sierota, upuścił raz czapkę aż w samą głębię rozpadliny znajdującej się na Gnieźninku. Postradawszy czapkę, zaczął niezmiernie płakać, tak że skruszył samego biesa, co w tej rozpadlinie zazwyczaj przesiadywał, aby móc jakie psoty ludziom wyrządzać. Bies, uniósłszy się hojnością, napełnił czapkę chłopca tynfami i wyrzucił mu ją na wierzch. Nuż sierota opowiadać o dobroci biesa; nuż pastuchy zbiegać się i rzucać czapki swoje, tak iż by prawie byli całą zarzucili jamę. Ale bies rozgniewany zaczął im wyrzucać czapki jedne po drugiej napełnione kamyczkami, suchym liściem lub czym gorszym jeszcze.” – Lucjan Siemieński[16]

Schweden Schanze

Fragment niemieckiej mapy z 1888 roku. Gnieźninek oznaczony, jako Schweden Schanze

Na niemieckich mapach z okresu pruskiego, obszar Gnieźninka oznaczano, jako Schweden Schanze, co można przetłumaczyć na język polski jako Szwedzkie Szańce. Z nazwą tą związana była lokalna legenda o rzekomej potyczce między wojskami polskimi, a szwedzkimi do której miało dojść w tym miejscu w czasie Potopu Szwedzkiego. Jest to mit, choć dość prawdopodobne wydaje się również to, że ze względu na korzystną lokalizację i pewne oddalenie od głównych zabudowań miejskich, mógł w tym miejscu stacjonować jakiś oddział wojsk szwedzkich. Należy jednak pamiętać, że nazwa Szwedzkie Szańce była szeroko rozpowszechniona w niemieckiej XIX. wiecznej kartografii i nosiło ją wiele miejsc w Polsce, niekoniecznie związanych z okresem Potopu Szwedzkiego[3].

Uwagi

  1. ↑ Pozostałe to pochodzące z XI w. Grodzisko Zbar oraz grodzisko znajdujące się na terenie dzisiejszego Parku Kościuszki[5].
  2. ↑ Według niektórych źródeł w XIII wieku[8].
  3. ↑ Wzmiankowana po raz pierwszy w 1289 roku[10].

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. ↑ Grodzisko „Gnieźninek”, [w:] Maciej Polus, Gminna ewidencja zabytków nieruchomych z terenu miasta Gniezna, Urząd Miejski w Gnieźnie, Gniezno, 10 października 2016, str. 52 [dostęp 2024-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2021-11-28] (pol.).
  2. ↑ Włodzimierz Łęcki, Gniezno i okolice – przewodnik, Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1983, str. 63, ISBN 978-83-217-2404-1, OCLC 1150380420 [dostęp 2023-12-13] (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g h i Rafał Wichniewicz, Jedyny taki Gnieźninek – cz. 1 [online], Gniezno24.com, 20 września 2014 [dostęp 2023-09-01] [zarchiwizowane z adresu 2023-09-01] (pol.).
  4. ↑ Gnieźninek [online], PeakVisor [dostęp 2023-08-31] [zarchiwizowane z adresu 2023-08-31] (ang.).
  5. ↑ Włodzimierz Łęcki, Szlak Piastowski: Poznań, Gniezno, Kruszwica, Inowrocław, Żnin, Biskupin – przewodnik, wyd. 2, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1984, str. 45, ISBN 978-83-210-0415-0, OCLC 1413149066 [dostęp 2024-12-28] (pol.).
  6. ↑ Maria Irena Mileska, Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, wyd. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1992, str. 174, ISBN 978-83-01-09822-3, OCLC 247320292 [dostęp 2024-12-28] (pol.).
  7. ↑ Jerzy Topolski, Dzieje Gniezna, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965, str. 32, OCLC 11660306 [dostęp 2024-12-29] (pol.).
  8. ↑ Grodzisko „Gnieźninek”, [w:] Maciej Polus, Miasto Gniezno. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Urząd Miejski w Gnieźnie, Gniezno, 10 października 2016, str. 13 [dostęp 2024-12-30] [zarchiwizowane z adresu 2021-11-28] (pol.).
  9. ↑ a b c d e f g h i Elżbieta Wyrwińska, Grodzisko Gnieźninek, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Poznań, 31 lipca 2014 [dostęp 2023-07-31] [zarchiwizowane z adresu 2023-08-31] (pol.).
  10. ↑ Slavia occidentalis, t. 3-4, Poznań: Instytut Zachodniosłowiański przy Uniwersytecie w Poznaniu, 1925, str. 41, ISSN 0081-0002, OCLC 1941278 [dostęp 2025-01-01] (pol.).
  11. ↑ Maria Zielińska, Słownik krajoznawczy Wielkopolski, wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, str. 65, ISBN 978-83-01-10630-0, OCLC 27642724 [dostęp 2023-12-15] (pol.).
  12. ↑ a b c d e f Rafał Wichniewicz, Jedyny taki Gnieźninek – cz. 2 [online], Gniezno24.com, 28 września 2014 [dostęp 2023-09-01] [zarchiwizowane z adresu 2023-09-01] (pol.).
  13. ↑ Piotr Paszek, Grodzisko Gnieźninek w Gnieźnie [online], TuHistoria.pl, 2 października 2023 [dostęp 2023-12-13] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-13] (pol.).
  14. ↑ Rafał Wichniewicz, Zapomniane cz. 5 [online], TerazGniezno, 17 lipca 2020 [dostęp 2023-08-31] [zarchiwizowane z adresu 2023-12-13] (pol.).
  15. ↑ Gabriela Mikołajczyk, Początki Gniezna – studia nad źródłami archeologicznymi, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, str. 40, OCLC 1015165491 [dostęp 2024-12-29] (pol.).
  16. ↑ Gnieźninek, [w:] Lucjan Siemieński, Podania i legendy polskie, ruskie i litewskie, Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej, Gdańsk 2001–2003 [dostęp 2023-08-31] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-29] (pol.).
Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Grodzisko_Gnie%C5%BAninek