Gospodarka Niemiec

Frankfurt nad Menem – centrum finansowe Niemiec
Informacje ogólne
Waluta	Euro
Bank centralny	Deutsche Bundesbank
Rok podatkowy	Rok Kalendarzowy
Organizacje gospodarcze	UE, OECD, WTO, G8 i inne
Dane statystyczne
PKB (nominalny)	3,863 bln $ (2019)
PKB (ważony PSN)	4,444 bln $ (2019)
PKB per capita	46 564 $ (2019)
Wzrost PKB	0,6% (2019)
Struktura PKB	rolnictwo 0,7%, przemysł 30,7%, usługi 68,6% (2017)
Inflacja	0,3% (2020)[1]
Wymiana handlowa
Eksport	1,434 bln $ (2017)
Główni partnerzy	Unia Europejska 50,3% Stany Zjednoczone 8,8% Wielka Brytania 7,7% Chiny 6,4% Szwajcaria 4,1% Turcja 1,9% Inni 20,8% (2017)
Import	1,135 bln $ (2017)
Główni partnerzy	Unia Europejska 52% Chiny 9,9% Stany Zjednoczone 6,2% Wielka Brytania 5,4% Szwajcaria 4,7% Rosja 2,8% Inni 18,8% (2017)
Zatrudnienie
Struktura zatrudnienia	rolnictwo 1,4%, przemysł 24,2%, usługi 74,3% (2016)
Stopa bezrobocia	3,5% (2020)
Wskaźniki jakości życia
Ludność poniżej progu ubóstwa	18,7% (2018)
Współczynnik Giniego	31,1 (2018)
Wskaźnik rozwoju społecznego	0,947 (2019)
Finanse publiczne
Dług publiczny	59,8% PKB (2019)
Deficyt budżetowy	+1,4% PKB (2019)
Przychody budżetowe	46,8% PKB (2019)
Wydatki budżetowe	45,4% PKB (2019)

Gospodarka Niemiec – rozwinięta społeczna gospodarka rynkowa, największa w Europie i czwarta na świecie (po USA, Chinach i Japonii). Jest największym rynkiem w Unii Europejskiej^[2]. Gospodarka RFN zajęła 8. miejsce wśród najbardziej innowacyjnych gospodarek świata według Globalnego Indeksu Innowacji, sporządzonego przez Światową Organizację Własności Intelektualnej (WIPO) w 2022 roku^[3][4].

Niemcy są trzecim po Chinach i USA światowym eksporterem^[5]. Z 1,339 bln dolarów w 2014 roku mają nadwyżkę handlową 284 mld^[6] euro. Eksport stanowi ponad jedną trzecią produkcji krajowej^[7].

Niemcy posiadają w narodowym skarbcu 3,4 tys. ton złota^[8].

Walutą w Niemczech jest euro, które dzieli się na 100 centów. Do 2002 r. obowiązywała marka niemiecka.

Głównym centrum finansowym o światowym znaczeniu jest Frankfurt nad Menem, m.in. siedziba Europejskiego Banku Centralnego, Frankfurckiej Giełdy Papierów Wartościowych (Börse Frankfurt), Deutsche Banku, Dresdner Banku oraz Commerzbanku.

Produkt krajowy brutto (PKB) Niemiec wyniósł 3,629 biliona dolarów amerykańskich w 2013 roku. Na jednego mieszkańca przypadało wówczas około 43,4 tysiąca dolarów amerykańskich, co plasowało Niemcy na 7. miejscu w Unii Europejskiej i na 16. miejscu na świecie pod względem PKB per capita.

W 2008 roku, gospodarka Chin (ChRL) przerosła gospodarkę niemiecką pod względem PKB.

Wieloletni deficyt budżetowy, a szczególnie wysokie koszty zjednoczenia Niemiec, spowodowały, że zadłużenie tego kraju jest wysokie i wynosi ponad 1,5 bln euro (co odpowiada 18 tys. euro/mieszkańca). Jednak to zadłużenie jest dziś realnie większe, bo do tego należy doliczyć przewidywane zobowiązania państwa wobec przechodzących na emeryturę pracowników sfery budżetowej w randze urzędnika (są one płacone bezpośrednio z budżetu, a nie przez ubezpieczenia emerytalne) i do 2012 sumują się na kolejne 4 do 5 bilionów euro (źródło: Bund der Steuerzahler). Obsługa niemieckiego zadłużenia, duże i ciągle rosnące koszty systemu opieki zdrowotnej i systemu emerytalnego, a także bezrobocie, to dziś największe problemy niemieckiej gospodarki^[9].

Od początku istnienia RFN wszystkie jej budżety były z deficytem. Obecne zadłużenie Niemiec odpowiada około 81% PKB^[6], podczas gdy kwotowo wyższe zadłużenie Stanów Zjednoczonych wynosi 10 bilionów dolarów (stan na 2009 r.) i również kwotowo wyższe zadłużenie Japonii 160% (ok. 7 bln dolarów). W odniesieniu do PKB niemiecki dług porównywalny jest do większości krajów wysoko rozwiniętych.

Niemcy przez kilka lat nie wypełniały części kryteriów konwergencji, podpisanych w Maastricht (dotyczących stabilności euro). Dla ratowania finansów państwa przeprowadzano cięcia w systemach ubezpieczeń społecznych, co w nieznacznym stopniu poprawiło sytuację. Ponowne spełnienie kryteriów z Maastricht nastąpiło w 2006 roku^[10].

Eksport, będący podstawą niemieckiej gospodarki, walnie przyczynił się do ożywienia gospodarczego tego kraju. Niemcy są obecnie drugim, po Chinach (a przed USA), eksporterem na świecie. Wartość eksportu w 2011 wyniosła około 1543 mld USD. Eksportowane są przede wszystkim: maszyny, samochody, narzędzia przemysłowe, elektronika, wyroby tekstylne, chemikalia, aparatura precyzyjna, stal, artykuły rolno-spożywcze, uran, węgiel kamienny i brunatny, nawozy i tworzywa sztuczne.

Siła niemieckiego eksportu wiąże się między innymi z dominującą pozycją Niemiec w Unii Europejskiej^[11][12][13]. Niemcy są największym płatnikiem netto w Unii Europejskiej, ale jednocześnie najwięcej zyskują na wspólnym rynku. Warto jednak zauważyć, iż już w połowie lat 50. XX wieku Niemcy pod względem wartości wyeksportowanych towarów znalazły się na trzecim miejscu na świecie, po USA i Wielkiej Brytanii, a w latach 1986–1988 były nawet światowym liderem pod względem eksportu^[14].

Niemcy to największy na świecie producent piwa i chmielu^[15]. Na południu kraju (dokładnie na Nizinie Górnoreńskiej) uprawia się winorośl. Hoduje się głównie bydło i trzodę chlewną, a uprawia buraki cukrowe, zboża, ziemniaki, owoce, warzywa i winogrona. Ważną pozycje zajmują produkty mleczarskie. 3% ludności czynnej zawodowo pracuje na rolnictwie.

Na dzień 30 września 2011 roku w Niemczech zarejestrowanych było 1 000 385 przedsiębiorstw^[16]. Zatrudnianych w nich było około 5 156 807 osób^[16]. Obrót wyniósł 497 271 miliardów euro^[16].

Do najlepiej rozwiniętych gałęzi przemysłu w Niemczech należą: przemysł elektromaszynowy, rafineryjny, energetyczny oraz hutniczy i chemiczny. Na całym świecie cenione są także niemieckie wyroby z dziedzin przemysłu odzieżowego (Adidas), a także z dziedzin optyki i zaawansowanych technologii (high-tech). Niemiecki przemysł chemiczny osiągnął czołową pozycję na świecie, jego głównym ośrodkiem jest Ludwigshafen am Rhein (siedziba firmy BASF). Ku tej samej pozycji w świecie zmierza także motoryzacja.

Niemcy są największym eksploatatorem węgla brunatnego i soli potasowych na świecie. Znamienną rolę w gospodarce odgrywa Nadreński Okręg Przemysłowy, w skład którego wchodzi Zagłębie Ruhry – jeden z największych obszarów przemysłowych świata. Duże obszary przemysłowe zlokalizowane są również wokół Hamburga, Hanoweru, Salzgitter, Saarbrücken, Frankfurtu nad Menem, Stuttgartu i Monachium.

Przemysł na wschodnim terytorium państwa koncentruje się głównie w Zagłębiach Saskim i Łużyckim, a także w rejonach Berlina, Lipska, Chemnitz i Drezna. Ogromną rolę w gospodarce kraju odgrywają koncerny o zasięgu międzynarodowym, skore do inwestycji poza granicami kraju, co przyczynia się do rozwoju wielu, także silnych gospodarczo państw. Firmy inwestują w badania naukowe i rozwijają własne ośrodki badawcze, co pozwala na szybkie wdrażanie nowoczesnych, wysokiej jakości produktów.

Liczba zatrudnionych w niemieckim przemyśle wykazuje od lat tendencję spadkową.

Niemcy są liderem światowym we wdrażaniu energetyki odnawialnej. Zgodnie ze strategią energetyczną z 2010 r. udział energii odnawialnej w całości konsumpcji energii elektrycznej powinien osiągnąć co najmniej 35% w 2020 r., 50% w 2030 r., 65% w 2040 r. i 80% w 2050 r.^[17]

Górnictwo węgla kamiennego powoli przestaje być jednym z dominujących gałęzi przemysłu w Niemczech. Niemiecki rząd planuje stopniowe zamknięcie wszystkich kopalń w kraju do 2012 roku. W 2004 roku na terenie Niemiec funkcjonowało 9 kopalń zatrudniających 42 000 osób (w 1980 roku funkcjonowało 39 kopalń zatrudniających 186 800 osób). Zużycie węgla kształtuje się następująco: elektrownie – 75%, przemysł stalowy – 24%, ogrzewanie – 1% (dane z 2004 roku). Produkcja energii elektrycznej z węgla wynosiła w 2004 roku 10% (w 1990 roku – 26%).

Od podpisania protokołu w Kioto podejmuje się starania dla zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery, choć z drugiej strony w 2002 roku przyjęto ustawę o stopniowej likwidacji elektrowni jądrowych. Jednakże już po kilku latach (w 2009 roku) rozpoczęto proces uchylania tej ustawy, a w 2010 r. rząd federalny wydłużył okres eksploatacji bloków jądrowych z 32 do 60 lat^[18].

 Zobacz też: Energia odnawialna w Niemczech, Energetyka słoneczna w Niemczech i Lista elektrowni wodnych w Niemczech.

Niemcy są jednym z europejskich i światowych liderów w odzyskiwaniu odpadów. W 2009 r. odzyskały 63% odpadów miejskich, 80% odpadów przemysłowych i handlowych oraz 90% odpadów budowlanych i z rozbiórek^[19]. Roczne obroty niemieckiego sektora gospodarki odpadami wynoszą 50 miliardów euro. Niemcy eksportują technologie środowiskowe; opanowały m.in. 25% światowego rynku technologii przetwarzania odpadów w cyklu zamkniętym^[19].

Z wysoką pozycją gospodarczą wiąże się znaczący udział w światowej emisji gazów cieplarnianych. W 2018 Niemcy odpowiadały za ok. 2% emisji dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego w skali świata i 21,8% w skali Unii Europejskiej, zajmując w niej pierwsze miejsce. Łączna emisja równoważnika dwutlenku węgla z obszaru Niemiec wyniosła w 1990 roku 1 241,599 Mt, z czego 1 018,059 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 12,868 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolar PKB 410 kg. Po roku 1990 całkowita emisja dość jednostajnie spadała. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 752,655 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 9,146 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 197 kg. Przez cały czas główną branżą odpowiedzialną za tę emisję była energetyka, a na drugim miejscu transport. Mimo ogólnego spadku w większości branż, emisje z transportu pozostawały na zbliżonym poziomie. W całkowitej emisji gazów cieplarnianych dwutlenek węgla zawsze stanowił przytłaczającą większość. W 2015 emisje metanu z obszar Niemiec stanowiły 12,9% emisji Unii Europejskiej, stawiając ten kraj na drugiej pozycji po Wielkiej Brytanii. Z kolei emisje podtlenku azotu stanowiły 14,3% emisji Unii Europejskiej, stawiając ten kraj na drugiej pozycji po Francji. Zauważalne były też emisje gazów fluorowanych^[20].

 Osobny artykuł: Transport w Niemczech.

 Osobne artykuły: Autostrady w Niemczech i Lista dróg krajowych w Niemczech.

Drogi w Niemczech podzielone są na następujące kategorie^[21]:

• Bundesautobahnen
• Bundesstraßen
• Land-(Staats-)straßen
• Kreisstraßen
• Gemeindestraßen

Po niemieckich drogach o łącznej długości 650 tys. km (dane z 2011), w tym ponad 12,8 tys. km autostrad, jeździ ponad 46 mln samochodów osobowych i 8 mln ciężarowych.

 Osobne artykuły: Transport kolejowy w Niemczech i Historia kolei w Niemczech.

W Niemczech istnieje 48 215 km (dane z 2006) linii kolejowych. Ważną rolę w ruchu pasażerskim odgrywają szczególnie eksploatowane od 1991 r. pociągi dużych prędkości ICE, których prędkość dochodzi do 300 km/godz. Dominującym przedsiębiorstwem kolejowym jest Deutsche Bahn AG.

W kraju działają 164 porty lotnicze, z czego 14 międzynarodowych. Największy z nich to port lotniczy Frankfurt.

Głównymi portami morskimi są: Hamburg, Wilhelmshaven, Brema, Rostock i Lubeka.

W Niemczech długość szlaków wynosi 7467 km. Główną rzeką w żegludze śródlądowej jest Ren. Najważniejsze kanały to: kanał Kiloński oraz kanał Ren–Men–Dunaj. Głównymi portami śródlądowymi są: Duisburg i Magdeburg.

 Zobacz też: Kategoria:Transport w Niemczech.

W 2002 roku w Niemczech było 56 milionów użytkowników telefonów komórkowych oraz 32 milionów użytkowników Internetu. W kraju działa ponad 800 nadawców radiowych i 300 telewizyjnych. Niemiecka firma Deutsche Telekom należy do największych przedsiębiorstw telekomunikacyjnych na świecie^[22].

 Osobny artykuł: Turystyka w Niemczech.

Turystyka w Niemczech jest bardzo dobrze rozwinięta. Głównymi ośrodkami turystycznymi są: Berlin, Monachium i Hamburg. Przez turystów są zwiedzane głównie lasy (Lasy Turyńskie, Lasy Bawarskie i Schwarzwald), a z jezior – Jezioro Bodeńskie. Najczęściej odwiedzanym landem jest Bawaria. Najwięcej zabytków kultury znajduje się w Kolonii, Akwizgranie i w Stralsundzie.

Istotnym narzędziem rozwoju i prowadzenia eksportu jest wystawiennictwo, rozwinięte w tym kraju na równie wielką skalę, jaką odgrywa jego gospodarka na świecie. Szereg imprez ma znaczenie globalne, wśród nich można wymienić m.in. Targi Hanowerskie wraz z CeBIT, Targi Książki we Frankfurcie nad Menem, organizowane na terenach Targów Berlińskich takie imprezy wystawiennicze jak InnoTrans, Internationale Tourismus-Börse, Internationale Funkausstellung, Internationale Grüne Woche Berlin. Ważną rolę odgrywają też targi w Düsseldorfie, Essen, Frankfurcie nad Menem, Hamburgu, Kolonii, Lipsku, Norymberdze, Monachium i Stuttgarcie.

 Osobny artykuł: Historia gospodarcza Niemiec.

Reparacje wojenne nałożone na Niemcy mocą traktatu wersalskiego uniemożliwiały rozwój gospodarczy. W latach 1922–1923 nastąpiła w Niemczech hiperinflacja. 1 dolar amerykański był wart 4 200 000 000 marek niemieckich^[23]. Hitler, po dojściu do władzy, odmówił dalszego spłacania reparacji, uruchomił system robót publicznych dla bezrobotnych, a gospodarkę przestawił na tory produkcji militarnej. Sytuacja gospodarcza znacznie się poprawiła. Istotny wkład w rozwój bilateralnych stosunków gospodarczych pomiędzy Niemcami a ZSRR miała w tym okresie działalność radzieckiej spółki Russgertorg.

Pod koniec wojny gospodarka znalazła się w krytycznej sytuacji.

Po wojnie w Niemczech (na początku tylko w Bizonii) pod kierunkiem Ludwiga Erharda przeprowadzono reformy, które miały na celu przestawienie gospodarki z wojennej na pokojową z wieloma elementami wolnego rynku. U podstaw niemieckiego „cudu gospodarczego” legł ogromny wysiłek inwestycyjny zarówno biznesu, jak i państwa. Państwo uczestniczyło bezpośrednio w inwestowaniu i organizowaniu przedsięwzięć. W latach 1953–1954 stopa inwestycji rządu była wyższa niż prywatnego biznesu. W 1966 r., w wyniku pierwszej większej recesji światowej w latach powojennych oraz wzrostu bezrobocia, rząd podał się do dymisji. Władzę objęła koalicja CDU i SPD (chrześcijańscy demokraci i socjaldemokraci). Pierwszym jej krokiem było uchwalenie ustawy o stabilizacji i wzroście. Miała się ona opierać na syntezie ordoliberalizmu i keynesizmu. Wyznaczała 4 cele: stałe ceny, pełne zatrudnienie, trwały wzrost oraz zrównoważony bilans handlu zagranicznego. Do realizacji ustawy powołano: Radę ds. Koniunktury, Radę Planowania Finansów i Radę Ekspertów. Bank centralny, cieszący się dużą samodzielnością, zaczął odgrywać coraz większą rolę.

Niemieckie zadłużenie osiągnęło w styczniu 2006 nowy rekordowy stan: 1,49 biliona euro = ok. 5,81 biliona PLN, co odpowiadało ok. 18 tys. € na głowę mieszkańca. Do tego dochodziły przewidywane zobowiązania państwa względem przechodzących na emeryturę pracowników sfery budżetowej w randze urzędnika, które płacone są bezpośrednio z budżetu, a nie przez ubezpieczenie emerytalne i do 2012 sumowały się na kolejne 4 do 5 bilionów euro (źródło: niem. Bund der Steuerzahler). Od początku istnienia RFN wszystkie jej budżety były z deficytem. Zadłużenie i związane z nim odsetki, rosnące koszty systemu opieki zdrowotnej i emerytalnego, jak również bezrobocie (ok. 3,37 mln ludzi), stanowiły poważny problem gospodarczy. Niemcy nie dotrzymywali od kilku lat, podpisanych w Maastricht, kryteriów konwergencji (dotyczących stabilności euro). W 2006 roku Niemcy po raz pierwszy od kilku lat dotrzymały kryteria z Maastricht. W 2006 roku nastąpiła wyraźna poprawa sytuacji gospodarczej. Wzrost gospodarczy prognozowany na początku roku na 1% wyniósł ostatecznie 2,7%.

Liczba zatrudnionych w niemieckim przemyśle wykazuje od lat tendencję spadkową. Każdego dnia z Niemiec przenosi się ok. 1500 miejsc pracy (ok. 500 000 rocznie) do państw Europy Wschodniej i Azji. Mimo tego, przemysł wnosi ok. 30% do PKB, a jego podstawową gałęzią jest motoryzacja i związane z nią branże. Od podpisania protokołu w Kioto podejmuje się starania dla zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery, choć z drugiej strony ustanowiono zakaz budowy nowych i plan zamknięcia działających elektrowni atomowych.

Gospodarka niemiecka silnie odczuła globalny kryzys finansowy. W lutym 2009 odnotowano spadek produkcji przemysłowej w ujęciu rocznym o 20,6%. Był to szósty kolejny miesięczny spadek (w stosunku do stycznia 2009 o 2,7%)^[24].

Wciąż widać różnice gospodarcze między starymi krajami związkowymi a nowymi. We wschodnich landach w latach 1990–1991 bezrobocie wynosiło 15%, a potem wzrosło do 33%. W tym czasie upadło tam wiele zakładów przemysłowych.

Nowe landy zdane są na dofinansowanie z zachodnich landów na rozwój gospodarki i infrastruktury. Do końca 2006 r. do b. NRD przetransferowano w różnej formie około 2000 mld euro^[25]. Obecnie na pomoc dla wschodnich landów przeznacza się ok. 4% PKB landów zachodnich. PKB per capita na obszarze b. NRD osiągnął poziom 67,3% poziomu zachodnioniemieckiego, wpływy podatkowe osiągają 45% poziomu zachodniego^[26].

 Osobny artykuł: Lista największych przedsiębiorstw w Niemczech.

Lista krajów związkowych Niemiec według wskaźnika rozwoju społecznego w 2019 roku^[27].

• Germany Trade and Invest – niemiecka agencja promocji handlu i inwestycji

• Wielka Encyklopedia Świata. Oxford 2003, tom 10
• Encyklopedia dla dociekliwych.
• Wielka Encyklopedia Geografii. Oxford, tom 1