Getto w Dąbiu
| Typ | |
|---|---|
| Odpowiedzialny | |
| Rozpoczęcie działalności |
lato 1940 |
| Zakończenie działalności |
19 grudnia 1941 |
| Terytorium |
Polska pod okupacją III Rzeszy |
| Miejsce | |
| Liczba więźniów |
~1100 |
| Narodowość więźniów | |
Położenie na mapie Dąbia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kolskiego  | |
Położenie na mapie gminy Dąbie  | |
 52°05′11,5″N 18°49′24,8″E/52,086528 18,823556
| |
Getto w Dąbiu – getto żydowskie utworzone podczas II wojny światowej przez okupantów na terenie Dąbia nad Nerem.
Historia
Getto powstało w lecie 1940 roku (Tomasz Kawski podaje jednak datę 15 lipca 1941 roku[1]), utworzone zostało w kwartale ulic Kilińskiego i Asnyka[1]. W getcie uwięziono około 1100 Żydów, w jednym domu mieszkało często 10 osób. Przez cały okres istnienia było gettem otwartym, opuszczenie getta było możliwe ze specjalną przepustką[2]. Żydzi zatrudnieni byli w zakładach rzemieślniczych w mieście, pracowali również przy sprzątaniu ulic i parków[2]. Synagoga i bet midrasz wykorzystywane były jako magazyny[2].
W lipcu 1941 roku utworzono w getcie Judenrat, jego prezesem ustanowiono Josefa Diamenta[1]. Pod koniec lata 1941 roku około 200 Żydów z Dąbia zostało deportowanych do obozów pracy niedaleko Poznania, większość z tych osób została rok później deportowana do Auschwitz-Birkenau[2]. 9 grudnia 1941 roku władze getta wysłały swojego posłańca, Lajwa Wołkowicza, do Koła, chcąc zebrać informacje na temat losu Żydów z kolskiego getta, których w tym czasie wywożono do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem[2]. Po drodze spotkał go współpracujący z dąbskim Judenratem Polak, Brunon Blachowski, który przekazał mu informację o rozpoczęciu wywózki Żydów w Kole[3].
14 grudnia 1941 roku niemiecka policja zebrała więźniów getta (około tysiąca osób) na rynku miejskim, zamykając ich następnie w teatrze i kościele. Żydzi byli następnie bici i torturowani, a rabinowi grożono rewolwerem i zmuszono do wykrzyczenia, że wojnę spowodowali Żydzi[2][4]. Następnego dnia rano Żydów wypuszczono do domów, tego samego dnia wezwano jednak 6 mężczyzn, których wysłano następnie do obozu w Chełmnie, gdzie dołączyli do komanda grabarzy w Lesie Rzuchowskim[2].
Żydów ponownie zebrano w teatrze i kościele 17 grudnia, następnie również poddano ich torturom. Ostateczna akcja likwidacyjna odbyła się 18 i 19 grudnia, kiedy Żydów wywieziono ciężarówkami do obozu zagłady w Chełmnie i tam zamordowano[2]. W momencie likwidacji w getcie mieszkało od 920 do 975 osób[5].
Po likwidacji getta żydowski dobytek został zebrany i zmagazynowany w kościele[2]. Nieliczni Żydzi pozostali w Dąbiu, w czerwcu 1942 roku 7 Żydów z Dąbia deportowano do getta łódzkiego, kilkoro Żydów pracowało także w magazynie ubrań osób zamordowanych w Chełmnie urządzonym w dąbskim kościele, również oni zostali jednak najprawdopodobniej zamordowani w obozie[5].
Po wojnie do Dąbia powróciło kilku Żydów, którzy niedługo później wyjechali jednak z miasta[2].
Przypisy
- ↑ a b c Kawski 2023 ↓, s. 27.
- ↑ a b c d e f g h i j Dean i Hecker 2012 ↓, s. 50.
- ↑ Przemysław Nowicki, Blachowski Brunon (1891-1971) [online], delet.jhi.pl [dostęp 2024-12-27].
- ↑ Kawski 2023 ↓, s. 28.
- ↑ a b Kawski 2023 ↓, s. 29.
Bibliografia
- Martin Dean, Mel Hecker (red.), Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, t. 2, Bloomington–Indianapolis: Indiana University Press, 2012.
- Tomasz Kawski, Ludność żydowska w Dąbiu nad Nerem, „Polonia Maior Orientalis”, 10, 2023, s. 19-51, ISSN 2392-0106.