Faris al-Churi
 Faris al-Churi | |
| Data i miejsce urodzenia |
20 listopada 1877 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
2 stycznia 1962 |
| Premier Syrii | |
| Okres |
od 3 listopada 1954 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Premier Syrii | |
| Okres |
od 14 października 1944 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Faris al-Churi, arab. فارس الخوري (ur. 20 listopada 1877 w Al-Kufajr k. Hasbajji, zm. 2 stycznia 1962 w Damaszku[1]) – syryjski prawnik i polityk, dwukrotny premier Syrii w latach 1944–1945 oraz 1954–1955. Jeden z twórców, a następnie wykładowca Uniwersytetu Damasceńskiego. Jedyny w historii Syrii chrześcijanin, który piastował urząd premiera kraju.
Życiorys
W Imperium Osmańskim
Pochodził z rodziny chrześcijańskiej. Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Amerykańskim w Bejrucie, po czym został zatrudniony na uczelni w charakterze wykładowcy. W 1908 został deputowanym do parlamentu Imperium Osmańskiego, jako jeden z przedstawicieli chrześcijańskiej ludności kraju. Pracował również jako tłumacz w brytyjskim konsulacie w Damaszku[2]. Podczas I wojny światowej pracował jako dziennikarz, pisząc m.in. o napływaniu do Palestyny żydowskich osadników i ostrzegając przed konsekwencjami tego procesu dla ludności arabskiej[2].
Działał w arabskim ruchu narodowowyzwoleńczym, po wybuchu powstania arabskiego pod wodzą szarifa Husajna organizował na terenie Syrii i Libanu poparcie dla wystąpienia. Został z tego powodu aresztowany przez władze tureckie i postawiony przed sądem wojskowym. Uniknął jednak kary, gdyż Imperium Osmańskie rozpadło się[2].
W Królestwie Syrii
Odzyskawszy wolność, al-Churi ponownie przyłączył się do arabskiego powstania i brał udział w tworzeniu państwa arabskiego w Syrii. Utworzył tymczasowy rząd w Damaszku, funkcjonujący między wycofaniem się z miasta administracji tureckiej a triumfalnym wkroczeniem do niego wojsk arabskich na czele z Fajsalem ibn Husajnem[2]. W pierwszym rządzie nowego państwa, na czele którego stanął Ali Rida ar-Rikabi, al-Churi był ministrem finansów. To samo stanowisko pełnił w kolejnym rządzie Haszima al-Atasiego. Od podstaw utworzył strukturę pierwszego w historii Syrii ministerstwa finansów[2].
W okresie mandatu francuskiego
Faris al-Churi pozostał w Syrii, gdy Królestwo Wielkiej Syrii zostało siłą zlikwidowane przez Francuzów, by stać się francuskim terytorium mandatowym. W 1923 współtworzył Uniwersytet Damasceński, brał udział w opracowywaniu programów nauczania na poszczególnych kierunkach studiów na podstawie wzorców osmańskich, następnie był wykładowcą na tejże uczelni[2] i dziekanem wydziału prawa[3]. Dwa lata później razem z Abd ar-Rahmanem Szachbandarem założył Partię Ludową, pierwszą nowoczesną partię polityczną w Syrii. Partia stawiała sobie za cel uzyskanie przez Syrię niepodległości i ustanowienie rządów konstytucyjnych. Terytorium państwa miało obejmować znaczną część historycznej Wielkiej Syrii: obszar Syrii, Jordanii, Palestyny i częściowo Libanu. Początkowo al-Churi opowiadał się za walką zbrojną o niepodległość. Razem z Sultanem al-Atraszem organizował powstanie antyfrancuskie w 1925. Klęska powstania i represje, jakie po nim nastąpiły, sprawiły, że stał się krytykiem taktyki walki zbrojnej i twierdził odtąd, że Syria powinna starać się o niepodległość przede wszystkim drogą dyplomatyczną[2].
W 1928 współtworzył syryjski Blok Narodowy[4]. W tym samym roku został deputowanym do Zgromadzenia Narodowego, które opracowało projekt konstytucji Republiki Syryjskiej. Był jeszcze dwukrotnie wybierany na deputowanego do parlamentu niesamodzielnej Syrii, w 1936 i w 1943, każdorazowo kandydując z list Bloku Narodowego[5].
W 1935 był jednym z przywódców masowego strajku przeciwko ignorowaniu przez Francuzów aspiracji niepodległościowych Syrii. W rezultacie został pozbawiony pracy na uniwersytecie. Strajk zmusił Francję do przyjęcia delegacji Bloku Narodowego w Paryżu i podjęcia negocjacji w sprawie ogłoszenia przez Syrię suwerenności[5]. Al-Churi był członkiem tejże delegacji, obok Dżamila Mardama, Haszima al-Atasiego, Sad Allaha al-Dżabiriego i Rijada as-Sulha[6]. Efektem negocjacji był traktat gwarantujący Syrii niepodległość najpóźniej za 25 lat, w zamian za zawarcie z Francją sojuszu wojskowego i liczne koncesje na rzecz tego kraju[7][8]. Traktat ten nigdy nie wszedł w życie; nie został ratyfikowany przez parlament francuski[9]. Jego ogłoszenie doprowadziło jednak do wzrostu poparcia dla Bloku Narodowego i umożliwił wybór Haszima al-Atasiego na prezydenta Republiki Syryjskiej. Dżamil Mardam został premierem kraju[10], a Faris al-Churi - przewodniczącym parlamentu[5]. Urząd ten pełnił do 1939, gdy złożył dymisję i powrócił do pracy akademickiej[5].
Po wyborach parlamentarnych w Syrii w 1943 al-Churi po raz drugi został przewodniczącym parlamentu, zaś w listopadzie 1944 prezydent Szukri al-Kuwatli powierzył mu misję stworzenia nowego rządu. Weszli do niego członkowie Bloku Narodowego, zaś al-Churi, będąc premierem, został równocześnie ministrem spraw wewnętrznych i oświaty. W kwietniu 1945 udał się do USA, by nagłaśniać syryjskie dążenia niepodległościowe i pozyskać poparcie prezydenta Harry'ego Trumana w sprawie wycofania wojsk francuskich z Syrii. W tym samym roku jego rząd podał się do dymisji[5].
W niepodległej Syrii
Al-Churi po raz trzeci został przewodniczącym syryjskiego parlamentu, którym pozostał przez cztery lata. Równocześnie od 1946 był przedstawicielem Syrii w ONZ, a w latach 1947-1948 - delegatem swojego kraju na kadencję w Radzie Bezpieczeństwa ONZ[5].
W marcu 1949 pułkownik Husni az-Za’im przeprowadził w Syrii zamach stanu i przejął władzę dyktatorską. Aresztował czołowych działaczy związanych z Szukrim al-Kuwatlim, jednak al-Churiego pozostawił na wolności, gdyż szanował jego wieloletnie zaangażowanie w sprawę niepodległości Syrii[5]. Al-Churi przestał pełnić dotychczasowe obowiązki, a przejęcie władzy w kraju przez wojsko przyjął z przerażeniem[4]. Nie zgodził się utworzyć nowego rządu, co proponował mu az-Za’im. Nie udzielał się w krajowej polityce również podczas rządów kolejnych autorytarnych przywódców wojskowych - Samiego al-Hinnawiego i Adiba asz-Sziszaklego[5].
Po obaleniu autorytarnych rządów asz-Sziszaklego ponownie wybrany na prezydenta Syrii al-Kuwatli po raz drugi powierzył al-Churiemu misję stworzenia rządu. Nowy premier popierał przystąpienie Syrii do Paktu Bagdadzkiego[5], na co naciskały mocarstwa zachodnie[11]. Nie podjął jednak takiej decyzji pod wpływem opinii publicznej, nastawionej antyzachodnio, popierającej rewolucyjny Egipt[5]. Poparcie Syryjczyków dla socjalistycznego kursu w polityce Egiptu stało się ostatecznie przyczyną upadku rządu al-Churiego. Udał się on do Kairu, by zażądać od prezydenta Gamala Abdel Nasera zaprzestania ostrej krytyki rządów Syrii, Libanu i Jordanii. Gest ten spotkał się z gwałtowną reakcją - partie lewicowe, przede wszystkim partia Baas, zorganizowały w Syrii masowe protesty, a te doprowadziły do upadku gabinetu 13 lutego 1955[5].
Faris al-Churi wycofał się z życia politycznego. Poparł unię Syrii z Egiptem (utworzenie Zjednoczonej Republiki Arabskiej), uznając, że tylko w ten sposób możliwe było powstrzymanie rosnącej w siłę Komunistycznej Partii Syrii[12]. Następnie krytykował funkcjonowanie ZRA i uważał, że jej powstanie było błędem[5].
22 lutego 1960 złamał nogę, co zmusiło go do pozostawania w domu przez ostatnie lata życia. Zmarł 2 stycznia 1962 w szpitalu w Damaszku[1].
Dorobek naukowy i literacki
Obok działalności politycznej i naukowej al-Churi zajmował się twórczością literacką, tworzył poezję w duchu romantycznym. Wiele jego utworów odnosiło się do bieżącej polityki[5]. Będąc chrześcijaninem, al-Churi bardzo dobrze znał tradycję muzułmańską, znał na pamięć cały Koran[3].
Jest ponadto autorem podręcznika do gramatyki języka osmańskiego i słownika turecko-perskiego, krótkiego kursu finansów i studium o początkach sądownictwa[5].
Rodzina
Jego syn Suhajl również został politykiem i był ministrem rolnictwa w rządzie Syrii kierowanym przez Marufa ad-Dawalibiego[5]. Wnuczka al-Churiego Colette Suhajl al-Churi została pisarką[13][5].
Upamiętnienie
W Damaszku znajduje się ulica jego imienia[14].
Przypisy
- ↑ a b Mohammed Alfarhana: فارس الخوري / Fares Al-Khoury. The Arab Orient Center for Strategic and Civilization Studies. [dostęp 2015-09-08]. (arab.).
- ↑ a b c d e f g S. Moubayed, Steel & Silk, s. 277-278.
- ↑ a b S. Moubayed, Good Christians, and Orientalists to the Bone
- ↑ a b J. McHugo, Syria, s. 128.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p S. Moubayed, Steel&Silk, s. 279-281.
- ↑ S. Moubayed, Steel & Silk, s. 256.
- ↑ S. Moubayed, Steel & Silk, s. 292
- ↑ J. McHugo, Syria, s. 97-98.
- ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 93-94. ISBN 978-83-04-05039-6.
- ↑ S. Moubayed, Steel & Silk, s. 292.
- ↑ J. McHugo, Syria, s. 132-133.
- ↑ J. McHugo, Syria, s. 140.
- ↑ J. Bielawski, K. Skarżyńska-Bocheńska, J. Jasińska, Nowa i współczesna literatura arabska XIX i XX w. Literatura arabskiego Wschodu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s. 557.
- ↑ Fares Al Khouri St. maps.google.pl. [dostęp 2015-09-05]. (pol.).
Bibliografia
- McHugo J.: Syria. From the Great War to Civil War. Londyn: Saqi Books, 2014. ISBN 978-0-86356-753-7.
- Sami M Moubayed, Steel & Silk. Men and Women who shaped Syria 1900-2000, Seattle, WA: Cune Press, 2006, ISBN 978-1-885942-41-8, OCLC 62487692.
