Eisspeedway

Fablok

Ten artykuł dotyczy zakładu przemysłowego. Zobacz też: inne znaczenia.
Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce FABLOK
Fabryka Lokomotyw w Polsce
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Adres

32-500 Chrzanów
ul. Fabryczna 16

Data założenia

1919 (2021)

Forma prawna

spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Prezes

Tomasz Szynol

Udziałowcy

całość "Martech-Plus" Marcin Mistarz SJ[1]

Nr KRS

930509

Położenie na mapie Chrzanowa
Mapa konturowa Chrzanowa, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Fablok”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Fablok”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Fablok”
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego
Mapa konturowa powiatu chrzanowskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Fablok”
Położenie na mapie gminy Chrzanów
Mapa konturowa gminy Chrzanów, w centrum znajduje się punkt z opisem „Fablok”
Ziemia50°07′41″N 19°23′28″E/50,128056 19,391111
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Fablok – polskie przedsiębiorstwo założone w 1919 roku w Chrzanowie, produkujące tabor kolejowy i maszyny.

Charakterystyka przedsiębiorstwa

W okresie 1919–1945 wyprodukowano w Fabloku wiele typów parowozów normalno- i wąskotorowych, dla pociągów pasażerskich (osobowych i pospiesznych) oraz towarowych – zarówno dla Polskich Kolei Państwowych, jak i zakładów przemysłowych. Jeszcze przed drugą wojną światową podjęto produkcję spalinowych i elektrycznych zespołów trakcyjnych, a także wagonów motorowych. Po 1945 r. w dalszym ciągu rozwijano produkcję parowozów, następnie zaś spalinowych lokomotyw manewrowych (normalno- i wąskotorowych) o mocy od 40 do 1200 KM. Łącznie fabryka wyprodukowała 10500 parowozów i spalinowozów.

Kolonia Fablok jest jednocześnie częścią jednego z osiedli Chrzanowa, w którym jest położona fabryka. Zabudowę tworzą stare kamienice, domki bliźniacze z lat 30. XX w. i bloki mieszkalne z PRL. Tam jest też zespół szkół – Powiatowe Centrum Edukacyjne.

Historia

Do 1939 roku

Załoga fabryki z Prezydentem Polski prof. inż. Ignacym Mościckim
Parowóz Ok22-31 z 1928
Parowóz Ol49 produkowany w latach 1951–1954
Wąskotorowy parowóz „Las” produkowany w latach 1948–1962
Lokomotywka spalinowa Ls40 produkowana od 1952 roku
Lokomotywa spalinowa serii SM42 produkowana w latach 1965–1992
Tabliczka znamionowa na lokomotywie

Spółka została założona 20 maja 1919 r. przez inżynierów Piotra Drzewieckiego, Stanisława Karłowskiego, Władysława Jechalskiego i Leopolda Wellisza, wraz z Bankiem Małopolskim w Krakowie i Bankiem Handlowym w Warszawie[2]. Skrótem telegraficznym, powszechnie używanym później jako firma spółki, było: FABLOK (od Fabryka Lokomotyw)[2]. Statut spółki, o firmie Fabryka Lokomotyw w Polsce spółka akcyjna, został zatwierdzony przez Ministra Przemysłu i Handlu, oraz Ministra Skarbu 22 maja 1919 roku. Rok później podpisano umowę z rządem Polski na dostawę w ciągu 10 lat 1200 lokomotyw, a także zmieniono nazwę firmy na: Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce spółka akcyjna Zakłady w Chrzanowie. 25 marca 1920 r. kupiono grunty od Miasta Chrzanów i rozpoczęto budowę zakładu[2]. Maszyny do produkcji kupiono w Szwecji. W celu jak najszybszego rozpoczęcia produkcji, spółka początkowo kooperowała z austriacką fabryką StEG, w której opracowano dokumentację pierwszego polskiego parowozu Tr21[2]. W latach 1921–1924 zbudowano wydziały: montażowy, mechaniczny i kuźnię. Fablok nie miał kotlarni i kotły dla parowozów dostarczała fabryka Fitzner i Gamper z Sosnowca, a po 1945 roku różne[3]. 7 kwietnia 1922 r. przekazano PKP pierwszy parowóz wyprodukowany z użyciem części austriackich (Tr21-19), a 18 lutego 1924 r. wyprodukowano pierwszy parowóz całkowicie z podzespołów krajowych (Tr21-37)[2]. Już 5 listopada 1925 r. wykonano setny pojazd szynowy. Na początku czerwca 1927 r. wyprodukowano 200 parowóz, w tym samym roku zakład odwiedził Prezydent Polski prof. inż. Ignacy Mościcki. W dniu 24 października 1929 roku zmieniono statut spółki, dostosowując go do przepisów prawa o spółkach akcyjnych z 22 marca 1928 roku[4].

Przed drugą wojną światową wyprodukowano m.in. 74 parowozy wąskotorowe[5]. Od 1931 r. rozpoczęto produkcję parowozów na eksport, głównie na licencjach zachodnich producentów i sprzedawanych w latach trzydziestych XX w. do Bułgarii (13 sztuk), Maroka (12), ZSRR (19) i na Łotwę (9) (łącznie zbudowano przed wojną na eksport 53 lokomotywy, w tym 25 wąskotorowych)[6].

W biurze konstrukcyjnym Fabryki, a ściśle w Biurze Technicznym Parowozów Normalnotorowych, kierowanym do połowy 1930 r. przez inż. Kazimierza Baranowskiego[7], powstał całkowicie rodzimy projekt parowozu Pt31, dla Polskich Kolei Państwowych, do ciągnięcia dalekobieżnych pociągów pospiesznych. Głównym projektantem był inż. Kazimierz Zembrzuski. Pierwsze parowozy opuściły fabrykę w 1932 r., a do wybuchu wojny pracowało na polskich torach już 98 tych parowozów[8][7]. Kolejnym samodzielnym projektem inż. Zembrzuskiego i jego zespołu był, zrealizowany w 1937 r. parowóz Pm36 (w dwóch wersjach: aerodynamicznej i o kształcie tradycyjnym). Pm36-1, o kształcie opływowym, zdobył dla Fabloku Złoty Medal na Światowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu w maju 1937 r.[8][9] Od 4 września 1939 r. parowóz Pm36-1 prowadził międzynarodowy pociąg “Nord-Express”, inaczej nazywany „Lux” (z Moskwy do Paryża) na odcinku Kutno-Zbąszyń[10]. Również w latach trzydziestych XX w. wyprodukowano m.in. wagony motorowe, tzw. luxtorpedy – do obsługi linii Warszawa – Kraków i Kraków – Zakopane, oraz lokomotywy elektryczne serii EL100, do obsługi warszawskiego węzła kolejowego. Równolegle z Biurem Projektowym Parowozów Normalnotorowych, pracowało w Fablok Biuro Techniczne Parowozów Wąskotorowych, kierowane przez inż. Juliana Paczoskiego, którego najbliższym współpracownikiem był inż. Zdzisław Rytel[7]. Inż. Zembrzuski przy współpracy inż. Rytla (odpowiedzialnego za projekt wagonów) pracowali nad projektem Lekkiego Pociągu Pospiesznego OLp-118 o kształcie aerodynamicznym, złożonego z parowozu i czterech wagonów i napędzanego czterocylindrowym silnikiem przeciwbieżnym[11]; projekt techniczny został odrzucony przez Ministerstwo Komunikacji, które miało wtedy inne plany dla polskiego kolejnictwa[7].

Licząc łącznie, pięćsetny parowóz został wyprodukowany w Fabloku w 1932 r.[12]. Roczna produkcja w latach 30. XX w. sięgała 100 lokomotyw wszystkich typów[2].

W czasie II wojny światowej fabryka została przejęta jako filia przez niemieckie zakłady Henschel & Sohn w Kassel i otrzymała nazwę: Oberschlesische Lokomotivwerke AG Krenau O/Schl. (Oberlok) (tł. Górnośląska Fabryka Lokomotyw SA Chrzanów G/Śl.). Fabryka budowała wówczas lokomotywy na potrzeby kolei i przemysłu niemieckiego, głównie na podstawie dostarczonej dokumentacji[2]. Podczas wojny wyprodukowano 526 parowozów normalnotorowych, przede wszystkim niemieckich serii 52 (Ty2, 349 sztuk) i 44 (Ty4)[13] oraz 147 wąskotorowych[14].

1945-1991

Parowóz Fablok Ol49-69 na stacji Żukowo Wschodnie, 2019

Pierwszy parowóz po zakończeniu wojny, Ty42 dla DOKP Kraków, wyprodukowano już 21 lutego 1945 roku. W 1947 r. Fablok przeszedł na własność państwa, rok później wszedł w skład Zjednoczenia Przemysłu Taboru Kolejowego „Tasko” w Poznaniu.

W 1951 r. nazwę przedsiębiorstwa zmieniono na Fabryka Lokomotyw im. Feliksa Dzierżyńskiego. W latach 1945–1963 Fablok wyprodukował m.in. blisko 3600 parowozów, odbiorcami których, poza Polską, były również: Albania, Bułgaria, Jugosławia, Rumunia, Węgry, Chiny, Indie, Koreańska RL-D, Wietnam i ZSRR.

Do 1963 r., kiedy fabryka zakończyła produkcję parowozów, wyprodukowano 1565 parowozów normalnotorowych i 2015 wąskotorowych, w tym odpowiednio 216 i 972 na eksport. Produkty eksportowano do Albanii, Bułgarii, Chin, Jugosławii, Koreańskiej RL-D, Rumunii, Węgier i ZSRR. Produkowano wówczas lokomotywy: Ty42, Ty45, Ol49, Pt47, TKt48, WP, TKh49, „Śląsk”, 1U, „Baziel” (parowozy normalnotorowe), a także „Ryś”, „Las”, „Hutnik”, Px48, Px49, Kp4, „Baziel”, Tw47, Tw53, „Saranowo” (wąskotorowe). Uroczystość wykonania pięciotysięcznej lokomotywy świętowano 23 kwietnia 1959 r. razem z rocznicą 35-lecia produkcji lokomotyw.

W latach 1947–1993 Fablok wyprodukował 5402 lokomotywy spalinowe, z czego 37 zostało wyeksportowanych do Maroka. Produkowano lokomotywy o mocy od 40 do 1200 KM: Ls40, Ls75, Ls150, WLs-150, Ls300, Ls-750H, Ls40, SM42, SP42, SM31.

Oprócz lokomotyw, Fablok produkował m.in. przekładnie tramwajowe (od 1962 r.), aparatury hamulcowej systemów Oerlikon i SAB czy wozów wiertniczych. W 1977 r. po raz kolejny zmieniono nazwę: Fabryka Maszyn Budowlanych i Lokomotyw Bumar-Fablok. Dalej poszerzano profil produkcji, produkując koparki mechaniczne (KU-1207), platformy transportowe, wiele rodzajów żurawi samojezdnych (m.in. PS-253, DST-0281, nagrodzony na Międzynarodowych Targach Poznańskich w 1980 r. Hydros T-253, DST-0285).

Od 1991 r.

W grudniu 1991 r. Fablok przekształcono w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. W latach 90. XX wieku rozpoczęto produkcję spawanych konstrukcji stalowych na rynek niemiecki, kontynuowano produkcję kolejnych modeli żurawi (w tym sprzedawanych za granicę).

W 1995 r. spółka weszła w skład VII NFI, od którego 60% akcji wykupiła w marcu 2003 r. (powstała dwa lata wcześniej) Pracownicza Spółka Akcyjna – „Bumar-Fablok”. W 1999 r. przedsiębiorstwo uzyskało certyfikat ISO 9001.

W 2003 r. rozpoczęto współpracę kooperacyjną w zakresie konstrukcji ram do cystern, w tym samym roku podpisano umowę na modernizację dwóch sztuk lokomotyw ST44 dla PKP LHS. W marcu 2009 r. Pol-Miedź Trans odebrała z Fabloku pierwszą z czterech zamówionych zmodernizowanych lokomotyw ST44 serii 3000. 5 marca 2009 r. nastąpiło połączenie spółek – Fabryka Maszyn Budowlanych i Lokomotyw „Bumar-Fablok” SA wraz z „Fablok” Pracownicza SA.

W wyniku połączenia powstała nowa spółka z firmą Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce „Fablok” Spółka Akcyjna. Połączenie spółek prawa handlowego zakończyło długoletni proces prywatyzacji chrzanowskiego producenta. Od 1 kwietnia 2009 r. spółka działała pod taką nazwą.

Upadłość

21 maja 2013 r. sąd w Krakowie ogłosił upadłość spółki[15][16]. Majątek spółki od syndyka kupił "Martech-Plus" z siedzibą w Rudzie Śląskiej[17][18].

Przypisy

  1. ↑ Firma PIERWSZA FABRYKA LOKOMOTYW W POLSCE FABLOK SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, CHRZANÓW - NIP, KRS, REGON, opinie, władze, powiązania kapitałowe, dane finansowe [online], aleo.com [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g Bogdan Pokropiński, Parowozy normalnotorowe produkcji polskiej, Warszawa: WKiŁ, 2007, s. 9–10, ISBN 978-83-206-1617-0, OCLC 169707978.
  3. ↑ Pokropiński 1993 ↓, s. 5.
  4. ↑ Chrzanów. Studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939, Chrzanów: Muzeum w Chrzanowie, 1998, s. 216, ISBN 83-906081-2-X, OCLC 169951728.
  5. ↑ Pokropiński 2016 ↓, s. 12.
  6. ↑ Pokropiński 1993 ↓, s. 4.
  7. ↑ a b c d Kazimierz Zembrzuski “W Biurze Konstrukcyjnym Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce – Wspomnienia 1928-1937.
  8. ↑ a b Bolesław Kosowski: w cyklu Wybitni Twórcy Techniki “Kazimierz Zembrzuski. Konstruktor i naukowiec” – Zeszyty Radzyńskie SIMP nr 1/2007.
  9. ↑ Trzupek “Kazimierz Zembrzuski – Twórca parowozu Pm36” – kwartalnik ‘2+3D’ nr 19, II 2006.
  10. ↑ Wspomnienia maszynisty Wacława Szeflera (wtedy pomocnika maszynisty), który pracował w tym czasie na Pm36-1 – Świat Kolei 6/2001 s. 17.
  11. ↑ Wstępny projekt tego pociągu znajduje się w Muzeum Techniki w Pałacu Kultury i Nauki, w Warszawie.
  12. ↑ Karol Madeja “Te wspaniałe parowozy” – kwartalnik “Tak i Nie” nr 9/88.
  13. ↑ Pokropiński 1993 ↓, s. 42.
  14. ↑ Na podstawie Pokropiński 2016 ↓, s. 15–16 (liczba 145 lokomotyw na s. 12 tamże nie uwzględnia dwóch lokomotyw typu W4B).
  15. ↑ CHRZANÓW. Sąd ogłosił upadłość Fabloku. przelom.pl, 2013-05-21. [dostęp 2013-05-21]. (pol.).
  16. ↑ Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce "FABLOK" Spółka Akcyjna w upadłości likwidacyjnej, nr KRS 82788
  17. ↑ Firma PRZEDSIĘBIORSTWO PRODUKCYJNO HANDLOWO USŁUGOWE "MARTECH-PLUS" MARCI..., RUDA ŚLĄSKA - NIP, KRS, REGON, opinie, władze, powiązania kapitałowe, dane finansowe [online], aleo.com [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  18. ↑ Witold Urbanowicz, Fablok z nowym właścicielem [online], www.rynek-kolejowy.pl, 22 marca 2019 [dostęp 2019-03-23] (pol.).

Bibliografia

Odsyłacze zewnętrzne

Quelle: https://pl.wikipedia.org/wiki/Fablok