David Emmanuel Daniel Europaeus

David Emmanuel Daniel Europaeus, lata 60. XIX w.
Data i miejsce urodzenia	1 grudnia 1820 Savitaipale
Data i miejsce śmierci	15 października 1884 Sankt Petersburg
Zawód, zajęcie	językoznawca, etnolog

David Emmanuel Daniel Europaeus (ur. 1 grudnia 1820 w Savitaipale, zm. 15 października 1884 w Sankt Petersburgu) – fiński językoznawca i etnolog, uważany za pioniera onomastyki, jako pierwszy przedstawił drzewo genealogiczne języków ugrofińskich.

David Emmanuel Daniel Europaeus urodził się 1 grudnia 1820 roku w Savitaipale jako najmłodszy syn pastora Petera Adolfa Europaeusa (1753–1825) i jego drugiej żony Sofii Peijo^[1] . Ojciec zajmował się językoznawstwem i literaturoznawstwem i przez ponad 20 lat korespondował z historykiem i językoznawcą Henrikiem Gabrielem Porthanem (1739–1804)^[2] . Ojciec zmarł, gdy syn miał cztery lata^[1] . Matka była służącą na plebanii^[3].

Po ukończeniu szkoły powiatowej w Käkisalmi w 1840 roku Europaeus uczęszczał do liceum w Wyborgu (1840–1843)^[4] . W 1844 roku rozpoczął studia języka fińskiego na uniwersytecie w Helsinkach^[1] [4] . W czasie studiów zaangażował się w projekty słownikowe i tłumaczeniowe, prowadzenie czasopisma oraz w zbieranie w terenie run i opowieści ludowych^[1] . Nigdy nie uzyskał stopnia naukowego^[1] . W 1847 roku przetłumaczył na język fiński podręcznik geometrii euklidesowej^[5] a w latach 1852–1853 opracował słownik szwedzko-fiński Svenskt-finskt handlexikon^[1] . Słownik zawierający ponad 35 000 haseł został wydany w 2000 egzemplarzy^[6].

W 1845 roku odbył pierwszą podróż po Karelii w poszukiwaniu zabytków literatury ludowej, która trwała pół roku^[1] . W sumie w latach 1845–1854 odbył siedem takich podróży^[1] . Z reguły podróżował sam, lecz w wyprawie do Ingrii towarzyszył mu etnograf Henrik August Reinholm (1819–1883)^[1] . Wartość materiału zebranego przez Europaeusa została doceniona dopiero po latach^[1] . Europaeus znalazł wiele nieznanych wcześniej run i jako pierwszy dotarł do wielu poetów ludowych, m.in. Simany Sissonena (1786–1848), Pedriego Shemeikki (1825–1915) czy twórców z rodziny Vornanen^[1] . W 1847 roku odkrył nieznane runy Kullervo i wiele pieśni kobiecych^[1] . W sumie Europaeus zebrał 2860 run Kalevali oraz wiele innych utworów, m.in. baśni^[1] . Oryginalne rękopisy Europaeusa przechowywane są w archiwum poezji ludowej Fińskiego Towarzystwa Literackiego i zostały opublikowane w zbiorze Suomen Kansan Vanhat Runot (1908–1948)^[1] . Sam Europaeus wydał dwie antologie – Pieni Runon-seppä w 1847 roku i Karjalan Kevätkäköinen w roku 1854^[1] .

Utwory zebrane przez Europaeusa wzbogaciły nowe wydanie Kalevali w 1849 roku, opracowane przez Eliasa Lönnrota (1802–1884)^[1] . Sam Europaeus przekazywał Lönnrotowi wskazówki dotyczące struktury i treści eposu, które jednak nie zostały w pełni uwzględnione^[1] . Europaeus opowiadał się m.in. za pozostawieniem run w ich oryginalnej formie^[1] .

Pod koniec lat 40. XIX w. Europaeus zaczął interesować się przeszłością ludów ugrofińskich i ich językami^[7]. W 1848 roku jako pierwszy dotarł do Karelów Twerskich^[1] .

W latach 1847–1850 Europaeus wydawał czasopismo „Suometar”, którego celem była promocja języka fińskiego^[8].

W kolejnych latach zainteresowania Europaeusa skupiły się na językoznawstwie, historii i archeologii^[1] . Podczas kolejnych wypraw poszukiwał osad fińskich m.in. na Półwyspie Kolskim^[1] . Na terenie rosyjskiej Laponii znalazł karelską wioskę Vieljärven^[1] . W sumie przeprowadził siedem wykopalisk archeologicznych w rejonie Aunusu, Nowogrodu i Tweru^[1] . Celem badawczym Europaeusa było określenie pochodzenia i pokrewieństwa języków ugrofińskich na podstawie badań nad ugrofińskimi nazwami miejscowości oraz badań kraniologicznych^[1] . Wyniki swoich badań opublikował w pracach Tietoja suomalais-ungarilaisten kansojen muinaisista olopaikoista (1868–1870) i Die Stammverwandtschaft der meisten Sprachen der alten und australischen Welt (1870)^[1] . Wykazał, że najbliższymi językom ugrofińskim są języki indoeuropejskie^[1] . Według Europaeusa języki ugrofińskie i indoeuropejskie wywodziły się z tego samego języka, a języki ugrofińskie wyodrębniły się z niego wcześniej niż języki indoeuropejskie^[9]. Utrzymywał, że Afryka jest wspólną kolebką wszystkich języków świata – jego postulaty kłóciły się z ówczesnymi poglądami o pochodzeniu ludów ugrofińskich z Azji Środkowej^[7], a sam badacz dorobił się przezwiska „Indo-Europaeus-Afrikanus”^[1] .

Jako pierwszy przedstawił drzewo genealogiczne języków ugrofińskich^[1] . Uważany jest za pioniera onomastyki^[1] . Jako pierwszy w Finlandii zastosował w badaniach metodę porównawczą^[1] . Pozostawał w kontakcie z innymi lingwistami, korrespondując m.in. z Vilhelmem Thomsenem (1842–1927), Pálem Hunfalvy (1810–1891), Józsefem Budenzem (1836–1892) i Augustem Friedrichem Pottem (1802–1887)^[10].

Działał także na niwie dziennikarskiej – w 1863 roku założył gazetę „Kansakunnan lehti”, która została zamknięta z uwagi na brak funduszy^[1] . Chciał propagować rozwijanie umiejętności pisania i zaproponował napisanie podręcznika dla pisarzy, lecz pomysł ten nie został zaakceptowany przez Fińskie Towarzystwo Literackie^[1] . Wiele jego inicjatyw nie znalazło uznania jemu współczesnych, np. katalog fonetyczny Suomalaisten puustavein äännös-kuvat ylös-ajatellunna D.E.D. Europaeus (1857)^[1] . Była to pionierska praca a kolejna tego typu ukazała się dopiero sto lat później^[11].

Europaeus opowiadał się za powszechnym pokojem i podczas wojny w latach 1854–1855 podróżował po Skandynawii i Niemczech, nawołując do pokoju^[1] . Pozbawiony dokumentów i pieniędzy został aresztowany i odesłany do Finlandii^[1] . Był obrońcą praw zwierząt – nalegał, aby konie były odpowiednio traktowane, a osoby znęcające się nad zwierzętami były karane grzywną^[12].

Nigdy nie miał stałej pracy, utrzymywał się ze stypendiów i grantów badawczych oraz prac doraźnych jako korepetytor, nauczyciel, tłumacz akt sądowych, dozorca czy asystent naukowy przy projektach badawczych^[1] . Nigdy się nie ożenił i nie założył rodziny^[1] . Pod koniec życia żył w biedzie i zmarł w szpitalu dla biedaków w Petersburgu^[1] . Został pochowany w zbiorowym grobie ubogich w Parkali^[13]. Staraniem przyjaciół jego szczątki zostały przeniesiono na cmentarz Hietaniemi w Helsinkach, a na jego nagrobku umieszczono napis „Kullervo-runoston pelastajalle” (pol. „Zbawicielowi run Kullervo”^[13]).

Poniższa lista podana jest za Suomen kansallisbiografia^[1] :

• Pieni runon-seppä eli kokous paraimmista Inkerinmaan puolelta kerätyistä runo-lauluista ynnä johdatuksia runon tekoon., 1847
• Komparativ framställning af de finsk-ungerska språkens räkneord, till bevis för Ungrarnes stamförvandtskap med Finnarne, och den indogermaniska folkstammens urförvandtskap med den finsk-ungerska, 1853
• Karjalan kevätkäköinen: runolaulukirja: parhaista Kalevalan ja Kantelettaren ja muutamista muista runolauluista kokoon pantu, 1854
• Suomalaisten puustavein äännöskuvat ylös-ajatellunna D. E. D. Europaeus, 1857
• Kirjoituksia Suomen kansan tärkeimmistä asioista: suurimmaksi osaksi syrjä-sensuureista paenneita 1: onko Suomen kansa voimihinsa päästettävä vain eikö?, 1862
• Vorläufiger Entwurf über den Urstamm der indoeuropäischen Sprachfamilie und seine vor-indoeuropäischen Abzweigungen, namentlich die finnisch-ungarische, 1863
• Tietoja suomalais-ungarilaisten kansain muinaisista olopaikoista, 1868–1870
• Ett fornfolk med långskallig afrikansk hufvudskålstyp i norden, bestämdt till språk och nationalitet, jemte finsk-ungerska omdömen, 1873
• Die Stammverwandtschaft der meisten Sprachen der alten und australischen Welt, 1877

• 1879 – srebrny medal Rosyjskiego Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego^[1] 

W rodzinnym Savitaipale Europaeusa upamiętnia lokalne muzeum poświęcone jego życiu i twórczości znajdujące się nad brzegiem jeziora Kuolimo^[14] oraz pomnik–płaskorzeźba z 1971 roku dłuta Viljo Savikurje (1905–75) z podobizną badacza i cytatem Kullervo – jednego z bohaterów Kalevali^[15]. Miejscowa szkoła średnia nosi jego imię^[16].

W 2014 roku na podstawie historii życia Europaeusa Juha Hurme(inne języki) napisał sztukę teatralną „Europaeus”, która została wystawiona w reżyserii autora w fińskim Teatrze Narodowym^[13].

• Laila Lehikoinen. D. E. D. Europaeus kirjasuomen kehittäjänä ja kielentutkijana. „Virittäjä”. 2/1986, s. 178–202. Kotikielen Seura. ISSN 0042-6806. (fiń.). 
• Senni Timonen: Europaeus, David Emanuel Daniel (1820–1884). [w:] kansallisbiografia.fi [on-line]. 2001–02-28. [dostęp 2020-09-20]. (fiń.).
• Kyösti Väänänen: Europaeus, Peter Adolf (1753–1825). [w:] kansallisbiografia.fi [on-line]. 2000–10-11. [dostęp 2020-09-20]. (fiń.).
• Ylioppilasmatrikkeli 1640–1852: David Emanuel Daniel Europaeus. [w:] ylioppilasmatrikkeli.helsinki.fi [on-line]. 2008-01-05. [dostęp 2020-09-22]. (fiń.).

• David Emanuel Daniel Europaeus 1820–1884. [w:] koulut.etela-karjala.fi/ [on-line]. [dostęp 2020-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-04)]. (fiń.).