Boris Souvarine

Borys Lifszyc

Data i miejsce urodzenia	8 listopada 1895 Kijów. gubernia kijowska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	1 października 1984 Paryż, Francja
Zawód, zajęcie	historyk, dziennikarz
Multimedia w Wikimedia Commons

Boris Souvarine, właśc. Borys Lifszyc (ur. 8 listopada 1895 w Kijowie, zm. 1 października 1984 w Paryżu) – francuski dziennikarz, historyk i eseista pochodzenia ukraińskiego. Komunista, jeden z pierwszych wielkich krytyków stalinizmu.

Urodził się w rodzinie robotniczej, która w 1897 wyemigrowała z carskiej Rosji do Francji, i już w dzieciństwie musiał pójść do pracy w warsztacie złotnika. Wcześnie został również aktywistą najbardziej radykalnego skrzydła francuskiej sekcji II Międzynarodówki (SFIO). Z entuzjazmem przyjął wybuch rewolucji październikowej. W 1920 razem z Fernandem Loriotem i Charlesem Rappoportem utworzył Komitet Trzeciej Międzynarodówki, domagając się przejścia SFIO na pozycje zdecydowanie komunistyczne i opuszczenia II Międzynarodówki na rzecz Kominternu.

Po rozłamie w SFIO po kongresie w Tours w 1921 Souvarine wszedł do zarządu nowo powstałej Francuskiej Sekcji Międzynarodówki Komunistycznej (SFIC, przekształconej następnie w PCF) i z jej ramienia uczestniczył w trzecim kongresie III Międzynarodówki, gdzie wybrano go do komitetu wykonawczego i prezydium Kominternu. Od 17 lipca 1921 zasiadał w jego sekretariacie. W związku z pełnioną funkcją zamieszkał w Moskwie, starał się jednak uczestniczyć także w życiu francuskich komunistów (ponownie zasiadał we władzach partii od 1923). Miał walny udział w zaakceptowaniu przez partię radykalnego programu politycznego wbrew stanowisku partyjnego centrum na kongresie w Boulogne.

Już od 1923, biorąc udział w rywalizacji przywódców bolszewickich o władzę w partii i dalszą taktykę działania, poparł Trockiego w sporze ze Stalinem, Zinowiewem i Lwem Kamieniewem. W 1924 na kongresie SFIC w Lyonie ostro sprzeciwił się zwolennikom Zinowiewa i koncepcji socjalizmu w jednym kraju, którym przewodził Albert Treint. Mimo odniesionego w dyskusji zwycięstwa, Souvarine został usunięty z władz partii za sprawą interwencji Kominternu. W marcu 1924 Souvarine skrytykował na łamach partyjnej prasy "mechaniczny centralizm i biurokratyzm" w SFIC, a w tym samym roku przedrukował artykuł Trockiego pt. Nowy kurs, w którym ten występował przeciw analogicznym zjawiskom w partii bolszewickiej. Efektem było wyrzucenie Souvarine'a z partii w lipcu 1924.

Od 1925 redagował Biuletyn Komunistyczny, w 1930 założył Koło demokratycznych komunistów, wydające czasopismo Krytyka społeczna. Nadal deklarował się jako zdeklarowany marksista i komunista, popierał rewolucję październikową, lecz uważał Stalina za jej zdrajcę. Podkreślał rozbieżność teorii głoszonych przez Lenina i rzeczywistości radzieckiej, widząc jej źródło w zdradzie rewolucji przez biurokrację. Mimo zbieżności tego stanowiska z poglądami reprezentowanymi przez trockistów, Souvarine nie związał się z ruchem trockistowskim, lecz skupił się na pracy historyka ZSRR. Największą sławę zyskała jego książka z 1935 zatytułowana Stalin, będąca zarazem biografią, jak i analizą systemu radzieckiego. Souvarine był tym samym prekursorem francuskiej sowietologii i krytyki stalinizmu. Założyciel Instytutu Historii Społecznej, grupował również dokumenty poświęcone komunizmowi, ZSRR i ruchowi robotniczemu, które wykorzystywał w dalszych pracach popularnonaukowych.

Po upadku Francji w 1940 został zatrzymany w Marsylii przez władze Vichy, uwolniono go jednak i pozwolono uciec do USA. Po wojnie pracował tam pisząc do prasy o krajach Europy Wschodniej.

• Staline, aperçu historique du bolchévisme, 1935 (przekłady polskie: Stalin. Zarys historii bolszewizmu, tłum. Mieczysław Bibrowski i Maria Braunstein, przekład przygotowany dla wydawnictwa II obiegu w PRL; Stalin. Rys historyczny bolszewizmu, tłum. Artur Foryt, Księgarnia Akademicka 2016, ISBN 978-83-7638-668-3)
• Cauchemar en URSS, 1937
• Ouvriers et paysans en URSS, 1937
• Un Pot-pourri de Khrouchtchev : à propos de ses souvenirs, 1971
• Le Stalinisme, 1972.
• Autour du congrès de Tours, 1981.
• L'observateur des deux mondes et autres textes, 1982.
• Souvenirs sur Isaac Babel, Panaït Istrati, Pierre Pascal – suivi d'une lettre à Alexandre Soljenitsyne, 1985.
• A contre-courant (zbiór tekstów z lat 1925-1939), 1985.

• Boris Souvarine et la critique sociale, La Découverte, 1990.
• Jean-Louis Panné, Boris Souvarine, Robert Laffont, 1993.
• Critique Sociale, Les Vies de Boris Souvarine, 2008.