Anglia

England

Herb Flaga
Dewiza: Dieu et mon droit (Bóg i moje prawo)
Hymn: God Save the King[a] (Boże, chroń Króla)
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna
Stolica	Londyn
Władca	Karol III
Powierzchnia	130 395 km²
Populacja (2019) • liczba ludności	56 286 961[1]
• gęstość	432 os./km²
Waluta	Funt szterling (£, GBP)
Telefoniczny nr kierunkowy	+44
Strefa czasowa	UTC +0, czas letni: UTC +1
Język urzędowy	brak[b]
Religia dominująca	anglikanizm
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Anglia (ang. England) – część składowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej^[2][3]. W przeszłości była niezależnym królestwem. Ma granice lądowe z Walią na zachodzie i Szkocją na północy. Kraj jest oblewany przez Morze Celtyckie i Morze Irlandzkie. Od kontynentalnej części Europy oddzielony jest kanałem La Manche i Morzem Północnym. Stolicą Anglii jest Londyn. Panuje w niej król brytyjski Karol III. Populacja kraju to ponad 56 milionów osób (2019)^[1], większość z nich mieszka w stolicy i innych aglomeracjach.

Obszar Anglii stanowią głównie równiny i pagórki. Na północy teren jest bardziej górzysty, np. w Lake District czy Górach Pennińskich. W kraju panuje klimat morski. Temperatura jest umiarkowana, zimą rzadko schodzi poniżej zera, latem dochodzi do 32 stopni^[4]. Poza głównym obszarem, zajmującym południową i środkową część wyspy Wielka Brytania, na Anglię składa się także ponad 100 mniejszych wysp, takich jak Scilly czy Wight.

 Osobne artykuły: Historia Królestwa Anglii i Historia Wielkiej Brytanii.

Począwszy od VIII wieku zamieszkana przez Anglosasów Anglia była najeżdżana przez wikingów^[5]. Królestwa Mercja oraz Nortumbria zostały podbite kolejno w 875 i 876 roku. W kolejnych latach król angielski Alfred Wielki wygrał kilka znaczących bitew z Duńczykami, odbierając utracone regiony^[6]. W 1066 roku miała miejsce inwazja Normanów na Anglię^[7]. Normanowie pod wodzą Wilhelma Zdobywcy pokonali Harolda II i w szybkim tempie podbili południowe regiony Anglii^[8]. Po problemach z sukcesją do tronu wybuchła wojna domowa, która zakończyła się wraz z koronacją Henryka II Plantageneta w 1154 roku.

Król Edward III próbował zwiększyć siłę swojego królestwa, starając się objąć tron Francji^[9]. Przez ponad sto lat miały miejsce konflikty zbrojne pomiędzy oboma krajami co później nazwano wojną stuletnią^[10].

W XVI wieku król Henryk VIII Tudor nie dostał pozwolenia od papieża na rozwód z Katarzyną Aragońską. Parlament angielski uchwalił akt supremacji, co uniezależniło kraj od papieża. Skutkami tego były rozłam z Kościołem rzymskokatolickim oraz ustanowienie Kościoła anglikańskiego^[11].

W 1666 roku w Londynie wybuchł pożar; spłonęło ponad 13 tys. domów^[12], jednak w krótkim okresie miasto zostało odbudowane. Wiele z nowo powstałych budynków zaprojektował Christopher Wren^[13]. W XVII wieku w parlamencie zawiązały się dwie partie, Torysi i Wigowie. Podczas chwalebnej rewolucji Wigowie i część Torysów obalili ówczesnego króla Jakuba II Stuarta, którego następcą został Wilhelm III Orański. W 1707 roku po uzgodnieniu przez parlament angielski i szkocki, Królestwo Anglii i Królestwo Szkocji połączyły się tworząc Królestwo Wielkiej Brytanii^[14].

W trakcie rewolucji przemysłowej część ludzi przeniosła się z rejonów wiejskich do dużych miast w celu pracy w fabrykach. Podczas II wojny światowej Anglia stanęła ponownie po stronie aliantów. Wiele miast, szczególnie w południowej części zostało zbombardowanych podczas niemieckich nalotów^[15]. Niedługo po II wojnie światowej nastąpił proces dekolonizacji – wiele obszarów Imperium brytyjskiego ogłosiło niepodległość. W 1948 powstał National Health Service, który umożliwił szerokim masom społeczeństwa darmowy dostęp do opieki medycznej^[16].

Na początku XX wieku miała miejsce wielka migracja do Anglii głównie z innych regionów wysp brytyjskich i subkontynentu indyjskiego^[17]. Od lat 70. zaczęto stopniowo odchodzić od działalności produkcyjnej i kłaść większy nacisk na sektor usług^[18]. Jako część Wielkiej Brytanii, Anglia w 1973 roku dołączyła do Wspólnoty Europejskiej, później przemianowanej na Unię Europejską^[19].

Głową państwa jest osoba z rodziny królewskiej wybrana zgodnie z linią sukcesji. Aktualnie tę funkcję pełni król Karol III. Anglia, w odróżnieniu od innych krajów Wielkiej Brytanii, nie ma własnego parlamentu i pozostaje pod wyłączną jurysdykcją parlamentu brytyjskiego^[20]. W ten sposób deputowani pochodzący spoza Anglii mogą mieć wpływ na wewnętrzne sprawy tego kraju. Parlament dzieli się na Izbę Lordów oraz Izbę Gmin. Siedzibą obu jest Pałac Westminsterski w Londynie. Wybory odbywają się co 5 lat. Partia z największą liczbą zdobytych miejsc przejmuje rządy na kolejny okres. Lider wygrywającej partii zostaje mianowany przez monarchę brytyjskiego premierem Anglii^[21].

System prawny Anglii znacznie różni się od systemów prawnych państw kontynentalnych. Różnice te wynikają przede wszystkim z faktu, że w odróżnieniu od całościowo oraz licznie skodyfikowanych i uregulowanych ustawowo dziedzin prawa w państwach na kontynencie europejskim w Anglii (jak i w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii) system prawa stanowionego dotyka tylko niektórych gałęzi prawa, przy czym cała reszta opiera się na prawie precedensowym^[22].

System prawny Anglii charakteryzuje się występowaniem obok siebie zarówno prawa ustawowego (statutory law), jak i prawa precedensowego (case albo common law). Pierwsze składa się z szeregu różnych aktów prawa stanowionego, w szczególności ustaw (statutes). W Anglii nie ma konstytucji w sensie formalnym, nie istnieje szczególny akt prawny o randze ponad ustawowej, co jest typowe dla krajów Europy kontynentalnej i USA. Z kolei angielskie prawo common law jest tworzone na podstawie rozstrzygnięć uprzednio przyjętych we wcześniej wydanych wyrokach sądowych, które noszą miano precedensów^[23].

Anglia swoim obszarem obejmuje południową i centralną część Wielkiej Brytanii. W jej skład wchodzą też mniejsze wyspy np. Wight czy grupa wysp Scilly. Anglia graniczy z dwoma krajami: Walią od zachodu i Szkocją od północy. Od Francji oddziela ją kanał La Manche. Najdłuższą rzeką jest Severn o długości 354 km, płynąca przez Walię i zachodnią Anglię^[24]. Najdłuższą rzeką położoną w całości w Anglii jest Tamiza (346 km) przepływająca przez Londyn^[25]. Największym jeziorem jest Windermere, które znajduje się w parku narodowym Lake District^[26].

Najstarszym masywem górskim są Penniny położone w północnej części kraju. Ich powstanie szacuje się na paleozoik, około 300 milionów lat temu. W tym rejonie występują naturalnie m.in. piaskowiec, wapień czy węgiel^[27]. Najwyższym punktem (978 m) jest szczyt Scafell Pike w Kumbrii^[26].

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Anglii.

Anglia posiada niejednorodny system podziału administracyjnego. W znacznej części kraju funkcjonuje dwustopniowy podział na hrabstwa niemetropolitalne (shire county, non-metropolitan county), których jest 21, dzielących się dalej na dystrykty niemetropolitalne(inne języki) (shire district, non-metropolitan district, łącznie 164). Sześć aglomeracji w kraju znajduje się w granicach hrabstw metropolitalnych (metropolitan county), które od 1986 roku nie posiadają jednak własnych władz, przekazując wszystkie kompetencje znajdującym się niżej w hierarchii dystryktom metropolitalnym (metropolitan district, łącznie 36)^[28]. Pozostała część kraju podzielona jest na jednostki unitary authority, wypełniające zadania zarówno hrabstw jak i dystryktów, których jest 62. Jednostki te najczęściej obejmują pojedyncze miasta i zespoły miejskie. Wielki Londyn, zarządzany przez Greater London Authority(inne języki), podlega innym zasadom administracyjnym i dzieli się na 32 gminy (London boroughs). Szczególnymi przypadkami są: City of London, które posiada odmienne kompetencje od otaczających je gmin, oraz wyspy Scilly o kompetencjach zbliżonych do unitary authority^[29].

W dużej części Anglii funkcjonuje dodatkowy, najniższy szczebel podziału administracyjny – parafie (civil parish). Mają one charakter fakultatywny i powoływane są z inicjatywy mieszkańców. W 2016 roku funkcjonowało ponad 9000 takich jednostek, zamieszkanych przez ponad 1/3 mieszkańców kraju^[29].

W 1994 roku do życia powołane zostały regiony, które stały się najwyższym szczeblem podziału administracyjnego. Utraciły one jednak znaczenie administracyjne w 2011 roku wraz z likwidacją ich władz, choć pozostają w użyciu m.in. dla celów statystycznych^[30].

 Osobny artykuł: hrabstwa Anglii.

Dodatkowo w Anglii funkcjonuje podział na 48 hrabstw ceremonialnych, który stopniowo formował się od średniowiecza do współczesności^[31]. Choć nie posiadają one znaczenia administracyjnego, powszechnie wykorzystywane są w kontekście geograficznym^[32]. W każdym z hrabstw ceremonialnych urzędują Lord Lieutenant(inne języki) oraz High Sheriff(inne języki), reprezentujący monarchę^[33].

 Osobny artykuł: Edukacja w Anglii.

Edukacja finansowana z państwowych środków jest podzielona na następujące etapy: Early Years Foundation Stage(inne języki), primary education (podzielone na Key Stage 1(inne języki) i Key Stage 2(inne języki)), secondary education (podzielone na Key Stage 3(inne języki) i Key Stage 4(inne języki)), edukację po 16 roku życia i tertiary education(inne języki). Obowiązek szkolny występuje w Anglii od 1880 roku.

Miasta Anglii

Anglia jest najbardziej zaludnioną częścią składową Wielkiej Brytanii, zamieszkaną przez 53 mln mieszkańców (84% ogółu)^[34]. 86% ludności jest rasy białej, z czego Anglików rasy białej jest 80,5%. 2,9% ludności jest rasy czarnej. Osoby te pochodzą głównie z Afryki i Karaibów^[35].

W poniższej tabeli wymienione są najbardziej zaludnione miasta Anglii (powyżej 200 000 mieszkańców w 2011 roku)^[c][36].

Podczas spisu powszechnego 2011 mieszkańcy Anglii odpowiadali następująco pytani o wyznanie^[37]:

• chrześcijaństwo – 31 479 876 (59,4%)
• bezwyznaniowość – 13 114 232 (24,7%)
• islam – 2 660 116 (5,0%)
• hinduizm – 806 199 (1,5%)
• sikhizm – 420 196 (0,8%)
• judaizm – 261 282 (0,5%)
• buddyzm – 238 626 (0,5%)
• inne religie – 227 825 (0,4%)
• brak odpowiedzi – 3 804 104 (7,2%)
• łącznie – 53 012 456

Chrześcijańskim patronem Anglii jest święty Jerzy, którego symbol – krzyż świętego Jerzego – widnieje na angielskiej fladze.

• Barrie Axford: Politics: an introduction. Routledge, 2002. ISBN 0-415-25181-8.
• David Carpenter: The Struggle for Mastery: The Penguin History of Britain 1066–1284. Penguin, 2004. ISBN 978-0-14-014824-4.
• Linda Colley: Britons: Forging the Nation. Yale University Press, 1992. ISBN 978-0-300-05737-98.
• Andrew Roberts: The Storm of War: A New History of the Second World War. Prima, 2011. ISBN 978-0-06-122859-9.
• Robin Fleming: Britain After Rome: The Fall and Rise, 400 to 1070. Penguin, 2011. ISBN 978-0-14-014823-7.
• Chris Game, David Wilson: Local Government in the United Kingdom. Palgrave MacMillan, 2002. ISBN 978-0-333-94859-0.
• Michael Gallagher: The United Kingdom Today. Franklin Watts, 2006. ISBN 978-0-7496-6488-6.
• Rubin Miri: The Hollow Crown: The Penguin History of Britain 1272–1485. Penguin, 2006. ISBN 978-0-14-014825-1.
• A.R. Myers: English Society in the Late Middle Ages, 1066–1307. Penguin, 1978. ISBN 0-14-020234-X.
• Encyclopaedia Britannica: The New Encyclopaedia Britannica. University of Michigan, 1992. ISBN 0-85229-787-4.
• Earl Aaron Reitan: The Thatcher Revolution. Rowman & Littlefield, 2003. ISBN 0-7425-2203-2.
• Udai Singh: Decentralized democratic governance in new millennium. Concept Publishing Company, 2009. ISBN 81-8069-540-9.
• Adrian Tinniswood: By Permission of Heaven: The Story of the Great Fire of London. Jonathan Cape, 2003. ISBN 978-0006532118.
• Adrian Tinniswood: His Invention So Fertile: A Life of Christopher Wren . Pimlico, 2002. ISBN 978-0712673648.
• Frank Welsh: The Four Nations: A History of the United Kingdom. HarperCollins, 2010. ISBN 978-0006532118.
• Bruce Wood, John Redcliffe-Maud: English Local Government Reformed. Oxford University Press, 1974. ISBN 0-19-885091-3.
• Henryk Zins: Historia Anglii. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978. ISBN 83-04-04589-3.

• VisitEngland. [dostęp 2012-07-29]. (ang.).
• English Heritage. [dostęp 2012-07-29]. (ang.).
• Natural England. [dostęp 2012-07-29]. (ang.).