Aleksander Gabszewicz
| 9½ zwycięstw | |
 Aleksander Gabszewicz w randze majora w Wielkiej Brytanii | |
| podpułkownik pilot Group Captain | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
1 pułk lotniczy |
| Stanowiska |
dowódca dywizjonu myśliwskiego |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
       
| |
Aleksander Klemens Gabszewicz ps. Hrabia Oleś, Gabsio[1] (ur. 6 grudnia 1911 w Szawlach, zm. 10 października 1983 w Hanley Swan) – podpułkownik pilot Polskich Sił Zbrojnych, as myśliwski Polskich Sił Powietrznych, pułkownik (ang. Group Captain) Królewskich Sił Powietrznych, mianowany przez władze RP na uchodźstwie generałem brygady.
Życiorys
Absolwent Miejskiego Gimnazjum Koedukacyjnego w Otwocku (1931)[2], członek Otwockiego Klubu Sportowego[3], gdzie uprawiał koszykówkę[4]. W latach 1931–1934 był podchorążym Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z dnia 15 sierpnia 1934 roku i 61. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W latach 1934–1935 ukończył Centrum Wyszkolenia Pilotów, po czym służył w 1 pułku lotniczym w Warszawie. W 1937 roku ukończył kurs wyższego pilotażu w Grudziądzu. W okresie od 1937 do sierpnia 1939 roku pełnił obowiązki dowódcy 113 eskadry myśliwskiej. Mianowany porucznikiem ze starszeństwem z dnia 19 marca 1938 roku w korpusie oficerów lotnictwa. Od sierpnia do 18 września 1939 roku był oficerem taktycznym IV/1 dywizjonu myśliwskiego. 1 września po godz. 6.45 wystartował z lotniska polowego Poniatowa koło Jabłonny jako dowódca klucza 114 eskadry myśliwskiej. Razem z kapralem pilotem Andrzejem Niewiarą zestrzelił pierwszy samolot Luftwaffe nad Warszawą[5]. Tego dnia sam został zestrzelony w kolejnej walce powietrznej, w obronie stolicy. Ranny w rękę i poparzony, ratował się skokiem ze spadochronem[6].
Ewakuowany do Rumunii. Następnie przedostał się do Francji, gdzie do kwietnia 1940 roku pełnił służbę w eskadrze treningowej. W czerwcu 1940 roku klucz lotniczy pod jego dowództwem (podwójny klucz frontowy nr 10 „Ga”) wziął udział w walkach w składzie francuskiego dywizjonu myśliwskiego GC III/10[7]. Od 9 października 1940 roku w składzie brytyjskiego 607 dywizjonu myśliwskiego „Durham” walczył w bitwie o Anglię[8].
Od 13 listopada 1940 roku był zastępcą dowódcy eskadry w 303 dywizjonie myśliwskim warszawskim. 2 lutego 1941 roku został przeniesiony do 316 dywizjonu myśliwskiego warszawskiego na stanowisko dowódcy eskadry. 1 września 1941 roku został awansowany na kapitana. Od 15 listopada 1941 roku do 4 czerwca 1942 roku dowodził 316 dywizjonem myśliwskim warszawskim. Następnie był oficerem łącznikowym w dowództwie 11 Grupy RAF. 1 września 1942 roku awansował na majora. 25 września tego roku objął funkcję komendanta 58 Ośrodka Szkolenia Bojowego. 28 stycznia 1943 roku został dowódcą 2 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego. Od 21 czerwca do 12 grudnia 1943 roku dowodził 1 Polskim Skrzydłem Myśliwskim. 20 lutego 1944 roku objął dowództwo 18 Polskiego Sektora Myśliwskiego, największej polskiej jednostki lotnictwa myśliwskiego. 1 września 1944 roku awansował na podpułkownika. Od 12 lipca 1944 roku do 31 maja 1945 roku dowodził 131 Polskim Skrzydłem Myśliwskim. W czasie wojny wykonał 183 loty operacyjne i 201 lotów bojowych[9].
Po demobilizacji osiadł w Wielkiej Brytanii, gdzie zajmował się działaniami kombatanckimi – był m.in. prezesem Światowego Stowarzyszenia Lotników Polskich. 1 października 1966 Prezydent RP na Uchodźstwie August Zaleski mianował go pułkownikiem, a 1 stycznia 1974 – generałem brygady[10][11]. 26 maja 1977 i 24 stycznia 1980 był powoływany na członka Głównej Komisji Skarbu Narodowego[12][13].
Zmarł 10 października 1983 roku w Hanley Swan, w hrabstwie Worcestershire. W 1992 roku jego prochy zostały przywiezione do Polski i – zgodnie z jego życzeniem – rozsypane nad Dęblinem i Poniatowem[10].
Jako pierwszy w historii polski lotnik został odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari[14]. Łącznie tylko 7 lotników polskich otrzymało to odznaczenie[15].
Lista zwycięstw Aleksandra Gabszewicza
Został sklasyfikowany na 8. pozycji na „liście Bajana”. Przyznano mu 9 i 1/2 pewnych (8 indywidualnych i 3 zespołowe) i 1 i 1/3 prawdopodobnych zestrzeleń oraz 3 uszkodzone samoloty nieprzyjaciela.
- Zestrzelenia pewne
- 01.09.1939 – 1/2 He 111 (wspólnie z kpr. pil. Andrzejem Niewiarą)
- 01.06.1940 – He 111 (z 1/KG 55, rozbił się w rejonie Dagneux[16])
- 01.04.1941 – 1/2 He 111 (wspólnie z ppor. pil. Bohdanem Andersem)
- 24.07.1941 – 1/2 Bf 109 (wspólnie z kpt. pil. Juliuszem Frey)
- 24.07.1941 – Bf 109
- 10.04.1942 – Fw 190
- 25.04.1942 – Fw 190
- 27.04.1942 – Fw 190
- 04.04.1943 – Fw 190
- 04.07.1943 – Fw 190
- 06.07.1943 – Fw 190
- Zestrzelenia prawdopodobne
- 05.05.1942 – Fw 190
- 06.05.1942 – 1/3 Fw 190 (wspólnie z ppor. pil. Jerzym Radomskim i por. pil. Władysławem Walendowskim)
- uszkodzenia
- 24.07.1941 – Bf 109
- 27.03.1942 – Fw 190
- 19.08.1943 – Fw 190
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 29 – 13 marca 1944[17] – jako pierwszy polski lotnik w historii
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 9425[18] – 28 sierpnia 1942
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 10 grudnia 1973[19]
- Krzyż Walecznych czterokrotnie – 31 października 1947
- francuski Croix de Guerre 1939-1945 – 7 lipca 1943
- brytyjski Distinguished Service Order dwukrotnie – 15 maja 1944
- brytyjski Distinguished Flying Cross – 20 sierpnia 1942
- niderlandzki Order Oranje-Nassauu – 1947
Przypisy
- ↑ Pseudonimy polskich pilotów myśliwskich. Serwis "Myśliwcy". [dostęp 2009-10-18]. (pol.).
- ↑ Otwock-HiStory. Strona Muzeum Otwocka. [dostęp 2017-07-05]. (pol.).
- ↑ Klub jak najbardziej otwocki. Linia Otwocka. [dostęp 2021-02-18]. (pol.).
- ↑ Może zwycieży OKS. Cz. II. Gazeta Otwocka. [dostęp 2022-06-04]. (pol.).
- ↑ Pawlak 1977 ↓, s. 61, 63-65, 235.
- ↑ Pawlak 1977 ↓, s. 96-98.
- ↑ Fighter squadron-GARC_I-562_et_GC III-10 [online], www.passionair1940.fr [dostęp 2018-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-11-22].
- ↑ Czmur i Wójcik 2003 ↓, s. 48.
- ↑ Czmur i Wójcik 2003 ↓, s. 48-49.
- ↑ a b Czmur i Wójcik 2003 ↓, s. 49.
- ↑ Kryska-Karski i Żurakowski 1991 ↓, s. 93.
- ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 26 maja 1977 r. o powołaniu członków Głównej Komisji Skarbu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 25, Nr 3 z 15 listopada 1977.
- ↑ Dziennik Ustaw ↓, Nr 1 z 12 lutego 1980 roku, s. 2.
- ↑ Andrzej R. Janczak Ostatni lot, Warszawa 1979, s. 94
- ↑ Kawalerowie Orderu Virtuti Militari [online], www.stankiewicze.com [dostęp 2020-07-08] [zarchiwizowane z adresu 2008-05-06].
- ↑ Śliżewski 2010 ↓, s. 406.
- ↑ Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792 - 1945, Koszalin 1997, s. 369.
- ↑ Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792 - 1945, Koszalin 1997, s. 409.
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 28, Nr 5 z 31 grudnia 1973.
Bibliografia
- Dziennik Ustaw RP na Uchodźstwie. eprints.hist.pl. [dostęp 2016-12-04].
- Stefan Czmur, Waldemar Wójcik: Generałowie w stalowych mundurach. Warszawa-Poznań: Dom Wydawniczy „Bellona” i Redakcja Czasopism Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, 2003. ISBN 83-11-09587-6.
- Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski niepodległej. Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
- H. P. Kosk Generalicja polska, t. 1, Oficyna Wydawnicza "Ajaks", Pruszków 1998.
- Jerzy Pawlak: Brygada Pościgowa – ALARM!. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1977.
- zdjęcie z nadania brytyjskiego DSO. s. 1. [dostęp 2012-06-18]. (pol.).
- Grzegorz Śliżewski: Gorzka słodycz Francji. Polscy piloci myśliwscy wiosny 1940 roku. Piekary Śląskie: ZP Grupa, 2010. ISBN 978-83-61529-42-2.
Linki zewnętrzne
- biogramy pilotów - Aleksander Gabszewicz. s. 1. [dostęp 2012-06-18]. (pol.).
- NAC - Aleksander Gabszewicz. s. 1. [dostęp 2012-06-18]. (pol.).