Aglomeracja lubelska – aglomeracja monocentryczna we wschodniej Polsce, w województwie lubelskim, obejmująca miasto centralne Lublin oraz okoliczne zurbanizowane gminy. W zależności od koncepcji i przyjętych kryteriów delimitacji obszarów podaje się, że liczba ludności zamieszkującej aglomerację wynosi od powyżej 400 do powyżej 600 tys. osób.

Według planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego z 2002, w którym przyjęto perspektywę roku 2030, centrum aglomeracji będzie tworzyć Lubelski Zespół Miejski (Lublin i Świdnik, o łącznej liczbie ludności przekraczającej 500 tys.). Ośrodkami węzłowymi mają być miejscowości posiadające w 2002 status miasta: Bełżyce, Bychawa, Lubartów, Łęczna, Nałęczów i Piaski oraz miejscowości, które w 2002 takiego statusu nie miały: Garbów, Kurów i Markuszów (mające w sumie ponad 90 tys. mieszkańców)^[1].

Według PZP z 2002 w skład obszaru aglomeracji wchodzi także 29 gmin: Bełżyce, Borzechów, Bychawa, Fajsławice, Garbów, Głusk, Jastków, Jabłonna, Kamionka, Kurów, Konopnica, Lubartów, Ludwin, Łęczna, Mełgiew, Milejów, Markuszów, Nałęczów, Niedrzwica Duża, Niedźwiada, Niemce, Ostrówek, Puchaczów, Piaski, Serniki, Spiczyn, Strzyżewice, Wólka oraz Wojciechów. W sumie w 2030 ma je zamieszkiwać ponad 200 tys. osób. Przewidywano, że w 2030 obszar aglomeracji lubelskiej będzie zamieszkiwało ponad 700 tys. osób^[1].

Głównym kierunkiem rozwoju aglomeracji lubelskiej według PZP z 2002 powinno być podniesienie Lublina do rangi ośrodka o znaczeniu europejskim (łączącego Polskę z Ukrainą i Białorusią). Autorzy PZP opowiedzieli się za stworzeniem studium przestrzennego aglomeracji, w którym opracowano by m.in. kwestie rozwoju gospodarczego i ochrony przyrody oraz zawarto by plan utworzenia „zielonego kołnierza” wokół aglomeracji^[1].

W 2005 Paweł Swianiewicz i Urszula Klimska wyznaczyli obszar aglomeracji z miastem centralnym Lublinem oraz przyległych 18 gmin. Obszar ten w 2002 zamieszkiwało 564 tys. osób. Przy wyznaczaniu aglomeracji przeprowadzono delimitację obszarów przyległych, uwzględniając saldo migracji w latach 1998–2002, gęstość zaludnienia (w 2002), współczynnik zatrudnienia związany z natężeniem dojazdów^[2].

W 2008 Jerzy Jan Parysek przedstawił koncepcję, według której w skład aglomeracji lubelskiej wchodzą: Lublin, Świdnik, Łęczna i Wólka. Wskazał, że aglomeracja jest we wstępnej fazie rozwojowej, a jej obszar zamieszkuje 0,5 mln osób^[5].

Inne koncepcje aglomeracji, obszaru funkcjonalnego, zespołu miejskiego Lublina:

• według programu ESPON obszar funkcjonalny Lublina (FUA, ang. Functional Urban Area) w 2002 zamieszkiwało 451 tys. osób^[6],
• według Eurostat w 2001 (LUZ Lublin, ang. Larger Urban Zone) – 651 518 mieszkańców i obszar 2883,32 km²^[7][8], które dane przyjął też T. Markowski^[9],
• według Eurostat w 2004 (LUZ Lublin, ang. Larger Urban Zone) – 652 642 mieszkańców i obszar 2883,32 km²^[8][7].

7 czerwca 2008 prezydent Lublina oraz przedstawiciele władz samorządów z obszaru 4 powiatów: lubelskiego, lubartowskiego, łęczyńskiego i świdnickiego podpisali umowę, która regulowała zasady wspólnego aplikowania i realizacji projektu „Lubelski Obszar Metropolitalny – Przyjazny Inwestorom”. Za główny cel projektu przyjęto zbudowanie partnerstwa pomiędzy Lublinem i okolicznymi samorządami jednostek terytorialnych, z zamiarem promowania ich obszaru jako miejsca atrakcyjnego do lokowania inwestycji. Obszar samorządów umowy partnerskiej określono jako „Lubelski Obszar Metropolitalny”^[10].

W centrum aglomeracji znajdują się Lublin i Świdnik. W promieniu ok. 30 km od rdzenia znajdują się 24 gminy, w tym 6 miast satelickich (Bełżyce, Bychawa, Lubartów, Łęczna, Nałęczów, Piaski). Na tym obszarze rozwijają się procesy aglomeracyjne^[11]. Według statystyk z 2014 Lublin i cztery okoliczne powiaty zamieszkiwało 712 tys. osób^[12].

W „Studium urbanizacji Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego” z 2009 oprócz LOM zbadano także obszar gmin: Fajsławice (należącej do powiatu krasnostawskiego), Kurów, Markuszów i Nałęczów (należących do powiatu puławskiego). Autorzy opracowania przedstawili trzy warianty delimitacji LOM i opowiedzieli się za ostatnim z nich. Według tej koncepcji w skład LOM weszłyby 22 gminy: Lublin i Świdnik (jako rdzeń LOM), z powiatu lubartowskiego tylko miasto i gmina wiejska Lubartów, z powiatu łęczyńskiego gminy: Łęczna, Milejów, Puchaczów i Spiczyn, z powiatu świdnickiego gminy: Piaski i Mełgiew, cały powiat lubelski oprócz gmin: Borzechów, Krzczonów, Wysokie i Zakrzew, ponadto gmina Nałęczów^[13]. Liczba ludności tak delimitowanej aglomeracji wynosiła ok. 516 tys.^[13]

Porozumienie LOM nie przyniosło spodziewanych rezultatów co do ożywionej współpracy między gminami. Brakowało także wcześniejszych doświadczeń we współpracy samorządów. Potrzebę wspólnych działań częściowo zrekompensowała realizacja Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych, które objęły 1/3 gmin LOM^[14].

• Lubelskie Zagłębie Węglowe

• DagmaraD. Kociuba DagmaraD., Lublin – „moje miejsce na Ziemi” czy „metropolia przyszłości”?, [w:] Lublin 2030 – europejska metropolia? PiotrP. Maleszyk, MariuszM. Sagan (red.), Urząd Miasta Lublin, 2018, ISBN 978-83-949126-3-5 .