Abraham Goldfaden
| |
| Data i miejsce urodzenia |
24 lipca 1840 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
8/9 stycznia 1908 |
| Język | |
| Dziedzina sztuki |
dramatopisarz, poeta |
| Ważne dzieła | |
| |
Abraham Goldfaden (ur. 24 lipca 1840 w Starokonstantynowie, zm. 8 lub 9 stycznia 1908 w Nowym Jorku) – żydowski dramatopisarz i poeta, tworzący w językach jidysz i hebrajskim. Uważany za twórcę nowoczesnego teatru żydowskiego[1].
Pozostawał pod wpływem idei haskali. Wystawiał sztuki w Odessie, Warszawie, Paryżu, Londynie i Lwowie. Był autorem ponad 50 sztuk, inspirowanych głównie folklorem[2], z których pochodzą popularne do czasów obecnych piosenki. Pisał także komedie: Di cwej Kuni-Leml[2] (1882), Di kiszefmacherin (Czarodziejka[2], 1882), oraz dramaty historyczne: oparty na biblijnej Pieśni nad pieśniami dramat Szulamis (Sulamitka[2], 1883), czy związane z historią narodu żydowskiego: Bar Kochba[2] (1887), Dr Almosado[2], Juda Macabi[2].
Od tytułu jednej ze sztuk jego autorstwa – Szmendrik wzięło się współczesne określenie nieudacznika[3].
Życiorys
Pochodził z rodziny maskilów[4], jego ojciec był zegarmistrzem[1][5]. Uczęszczał do chederu, ale kształcił się też w rządowej, tzw. kazionnej szkole pod kierunkiem Abrahama Ber Gottlobera, a następnie także w Szkole Rabinów w Żytomierzu Chaima Zeliga Słonimskiego[6][4][7][5]. W 1862 roku debiutował jako poeta w hebrajskojęzycznej prasie, rok później zadebiutował jako twórca poezji jidysz, publikując w czasopiśmie „Kol mewaser”[7]. W 1866 roku wydał zbiór piosenek Dos Judełe[6]. Pracował wówczas jako nauczyciel w Symferopolu, a następnie w Odessie[4][8].
Planował podjąć studia medyczne w Monachium, przeprowadził się jednak do Lwowa. Następnie przeniósł się do Czerniowców, gdzie został wydawcą gazety „Dos Bukowiner Israelitisze Folksblat”. Z powodu złej sytuacji finansowej wyjechał do Jass[4]. W teatrach ogródkowych w Jassach wystawiał przedstawienia złożone z jego piosenek i skeczy, przedstawienia te uznaje się za pierwsze w historii profesjonalnego teatru jidyszowego[4].
W 1876 roku, we współpracy z Izraelem Grodnerem i Mosze Finklem, założył w Jassach pierwszy profesjonalny teatr żydowski[1]. Został w nim dyrektorem i reżyserem[6], wraz z Zygmuntem Mogulesko komponował także muzykę[7]. Wprowadził do teatru żydowskiego dekoracje i charakteryzację[6], w jego teatrze występowała także pierwsza aktorka w teatrze żydowskim: Sara Segal[9]. Do repertuaru teatru wchodziły m.in. scenki rodzajowe, kuplety, operetki i operetki historyczne[6]. Po pewnym czasie sam zaczął pisać dla niego także teksty[2][6]. Jego scenariusze były plagiatowane przez inne żydowskie trupy teatralne[7]. Pierwsze przedstawienia grupy recenzował m.in. Mihai Eminescu[9].
Wraz ze swoim zespołem objechał Rumunię, odwiedzając m.in. Botoszany, Gałacz, Braiła. Od 1877 roku zespół występował w Bukareszcie, początkowo w prywatnym domu, a następnie w teatrze Jignita[9]. W 1878 roku zdecydował się na przeniesienie działalności do Imperium Rosyjskiego, osiedalając się ponownie w Odessie[10]. Występował m.in. w Odessie, Charkowie, Petersburgu, Moskwie, Mińsku i Berdyczowie[4][7]. Jego zespół rozpadł się w 1883 roku, kiedy w Rosji zakazano wystawiania sztuk w języku jidysz[4]. W 1885 roku wydał zbiór poezji w języku hebrajskim[5].
W latach 1885–1887 jego trupa występowała w Warszawie, w teatrze Buff, znanym także jako Eldorado[10]. Od 1887 roku bez powodzenia próbował rozwinąć działalność w Stanach Zjednoczonych, według niektórych źródeł jego niepowodzenie w USA spowodowane było jego trudnym charakterem[11]. Powrócił do Europy i w latach 1890–1898 pracował jako dziennikarz i poeta we Lwowie, a następnie, do 1903 roku, w Paryżu i Londynie[6] oraz Bukareszcie[4]. W 1900 roku był delegatem na Światowy Kongres Syjonistyczny w Paryżu[7].
W 1903 roku wyjechał do Nowego Jorku[6], gdzie miał utworzyć szkołę dramatyczną[12] (według innych źródeł żył w biedzie[7]). W 1906 roku wystawił sztukę Dawid ba-milchama (Dawid na wojnie), będącą pierwszą hebrajskojęzyczną sztuką wystawioną w Stanach Zjednoczonych[4][13]. 25 grudnia 1907 roku miała miejsce premiera jego ostatniej sztuki – Ben Ami[13].
Zmarł 8[13] lub 9 stycznia[2][14] 1908 roku, w jego pogrzebie miało wziąć udział sto tysięcy osób[7]. Został pochowany na Washington Cemetery na Brooklynie[15]. W umieszczonych w prasie nekrologach określano go „żydowskim Szekspirem”[13].
Icchok Lejb Perec i inni młodsi twórcy żydowscy określali sztuki Goldfadena mianem „szund teater”[16].
Galeria
Okładka libretta sztuki Bar Kochba
Strona tytułowa sztuki די צווי קוני לעמעל (Di cwej Kuni-Leml)
Popiersie Abrahama Goldfadena w Jassach w Rumunii
Przypisy
- ↑ a b c Taub 1992 ↓, s. 57.
- ↑ a b c d e f g h i Anna Maria Szczepan Wojnarska: Goldfaden Abraham. sztetl.org.pl. [dostęp 2019-02-03]. (pol.).
- ↑ Taub 1992 ↓, s. 59–60.
- ↑ a b c d e f g h i Aleksandra Król, Goldfaden Abraham [online], sztetl.org.pl [dostęp 2024-12-06].
- ↑ a b c Grözinger 2009 ↓, s. 78.
- ↑ a b c d e f g h Rafał Żebrowski, Goldfaden Abraham (Awrom) [online], delet.jhi.pl [dostęp 2024-12-06].
- ↑ a b c d e f g h Seth L. Wolitz, Goldfadn, Avrom [online], encyclopedia.yivo.org [dostęp 2024-12-06].
- ↑ Grözinger 2009 ↓, s. 79.
- ↑ a b c Taub 1992 ↓, s. 58.
- ↑ a b Taub 1992 ↓, s. 64.
- ↑ Taub 1992 ↓, s. 65.
- ↑ Avrom Goldfaden [online], www.britannica.com [dostęp 2024-12-06] (ang.).
- ↑ a b c d Grözinger 2009 ↓, s. 81.
- ↑ Goldfaden Abraham, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-12-25].
- ↑ Abraham Goldfaden (1840-1908) [online], www.findagrave.com [dostęp 2024-12-06] (ang.).
- ↑ Taub 1992 ↓, s. 66.
Bibliografia
- Elvira Grözinger, The Socialist Hero of the State Theaters in Poland and Romania? A Chapter in the History of Yiddish Theater, in Memory of Abraham Goldfaden (1840–1908), „Scripta Judaica Cracoviensia”, 7, 2009, s. 77–92.
- Michael Taub, Abraham Goldfaden i teatr żydowski, Stanisław Wojnicki (tłum.), „Pamiętnik Teatralny”, 41 (1/4), 1992, s. 57–76, DOI: 10.36744/pt.1505 (pol.).
Linki zewnętrzne
- Utwory Abrahama Goldfadena w serwisie Polona.pl