Świątynia Apollina w Delfach

Ruiny świątyni Apollina w Delfach, 2018
Państwo	Grecja
Miejscowość	Delfy
Typ budynku	świątynia
Architekt	Spintaros z Koryntu Ksenodoros Agaton
Rozpoczęcie budowy	VII w. p.n.e.
Zniszczono	548 p.n.e. 373 p.n.e.
Odbudowano	ok. 525 p.n.e. ok. 366–326 p.n.e.
Położenie na mapie Grecji Świątynia Apollina w Delfach
38°28′56″N 22°30′04″E/38,482222 22,501111
Multimedia w Wikimedia Commons

Świątynia Apollina w Delfach – starożytna świątynia poświęcona Apollinowi w Delfach, współcześnie część stanowiska archeologicznego w Delfach, które w 1987 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Świątynia Apollina z wyrocznią delficką stanowiła centrum sanktuarium Apollina w Delfach^[1] . W jej wnętrzu skrywał się adyton, gdzie znajdował się omfalos (pol. „pępek ziemi”), złoty posąg bóstwa, święty laur, grobowiec Dionizosa i ustawiony nad wieszczą szczeliną trójnóg, na którym zasiadała Pytia i wydała swoje przepowiednie^[1] . Świątynia znana jest z aforyzmów, które widniały u jej wejścia, „Poznaj samego siebie“ (γνῶθι σεαυτόν gnōthi seauton) oraz „Nic ponad miarę“ (μηδὲν ἄγαν mēden agan)^[2]. Terasę świątyni umacniał kamienny mur poligonalny wzniesiony w 548 roku p.n.e., na którym odkryto prawie 700 inskrypcji^[2]. Do świątyni wiodła serpentynami Święta Droga, wzdłuż której wznosiły się pomniki, wota i skarbce miast, w których przechowywano wota i dzieła sztuki świadczące o potędze miast^[1] .

Według legendy pierwsza świątynia Apollina w Delfach została wykonana z gałęzi laurowych, druga z wosku pszczelego i piór, przysłanych przez Apolla z mitycznej krainy Hiperborea^[3], a trzecia z brązu^[4] . Pierwsza kamienna świątynia miała zostać wzniesiona przez mitycznego herosa Trofoniosa budowniczego Agamedesa, którym miał pomagać sam Apollo^[4] . Budowa tej świątyni została opisana przez Homera w Hymnie do Apollina^[5].

Powstanie pierwszej prawdopodobnie kamiennej świątyni datuje się na podstawie badań archeologicznych na VII w. p.n.e.^[5] – budowla ta została zniszczona w pożarze w 548 roku p.n.e.^[5][6] 

W ok. 525 roku p.n.e., w miejscu spalonej świątyni, wzniesiono nową z kamienia i marmuru, ufundowaną w dużej mierze przez Alkmaeonidów^[6] [a]. Dotacje na budowę świątyni spłynęły z całej Grecji i część kosztów pokryła również Amfiktionia Delficka^[5].

Archaiczny gmach obejmował perystyle doryckie z 6 kolumnami w części tylnej i 15 po bokach^[4] . Bogate dekoracje rzeźbiarskie wykonał Antenor z Aten^[4] . Na frontonie wschodnim przedstawiono scenę przybycia Apollina z siostrą Artemidą i matką Leto; bogowie ukazani byli na rydwanie otoczonym przez kobiety i mężczyzn^[4] . Fronton zachodni zdobiły sceny z Gigantomachii^[4] .

Świątynia ta została zniszczona przez trzęsienie ziemi w 373 roku p.n.e.^[4]  Kolejna świątynia została wzniesiona dzięki datkom z całej Grecji^[5] w latach ok. 366–326 p.n.e.^[6]  Jej budowa została opóźniona przez III wojnę świętą (356–346 p.n.e.)^[5]. Był to perypter dorycki z pronaosem, naosem i opistodomosem^[6] . Budowniczymi byli Spintaros z Koryntu, Ksenodoros i Agaton^[4] [5][b]. Dekoracje rzeźbiarskie z marmuru paryjskiego wykonali Praksias i Androstenes^[4] .

Po zamknięciu wyroczni na mocy dekretu bizantyjskiego cesarza Teodozjusza z 391 roku zakazującego wróżbiarstwa^[7] , świątynia została zniszczona^[8].

Ruiny świątyni to współcześnie część stanowiska archeologicznego w Delfach, które w 1987 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[9] .

Świątynia z IV w. p.n.e., której ruiny przetrwały do dziś, była perypterem doryckim z pronaosem, naosem i opistodomosem^[2] (60,32 × 23,82 m^[6] ). Tak jak jej poprzedniczka miała 6 kolumn w części tylnej i 15 po bokach^[6] . Dwie kolumnady po 8 kolumn jońskich dzieliły naos na trzy nawy^[4]  – północna liczyła prawdopodobnie 8 kolumn i południowa jedynie 6 z powodu znajdującej się tam bazy posągu^[6] . W części zachodniej znajdował się adyton z omfalosem i wyrocznią^[6] .

Fronton wschodni zdobiły postaci Apollina i muz, a zachodni Dionizosa i menad^[4] . Nie do końca wiadomo, dlaczego Dionizos został uhonorowany na równi z Apollinem, niektórzy badacze upatrują w tym wpływów macedońskich, inni – ateńskich^[10]. Metopy były pozbawione dekoracji rzeźbiarskiej i w 279 roku p.n.e. zostały ozdobione tarczami Persów po zwycięstwie w bitwie pod Maratonem^[11].

• Kristin M. Heineman: The Decadence of Delphi: The Oracle in the Second Century AD and Beyond. Routledge, 2017. ISBN 978-1-317-03627-2. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• E. Partida: Delphi – Description. [w:] Ministry of Culture and Sports [on-line]. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• Perseus Digital Library Project: Delphi, Temple of Apollo (Building). [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• Photios M. Petsas: Delphi: Monuments and Museum. Athens: Krene Editions, 2019. (ang.).
• Zdzisław Piszczek (red.): Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: PWN, 1990. ISBN 83-01-03529-3.
• Delphi. W: Trudy Ring, Robert M. Salkin, Noelle Watson, Sharon La Boda, Paul Schellinger: International Dictionary of Historic Places: Southern Europe. Taylor & Francis, 1994. ISBN 978-1-884964-02-2. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• Michael Scott: Delphi: A History of the Center of the Ancient World. Princeton University Press, 2014. ISBN 978-1-4008-5132-4. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• A. Tsaroucha: Temple of Apollo at Delphi. [w:] Ministry of Culture and Sports [on-line]. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).
• UNESCO: Archaeological Site of Delphi. [dostęp 2019-07-07]. (ang.).